Home

Poezi

Photo Gallery

Contact me

Islam

Krishterizem

Histori

Shkence

Libra

ISLAMI, EVROPERËNDIMI DHE DILEMAT SHQIPTARE

Hyrje

Islami si religjion, kulturë e qytetërim, gjatë historisë ka kaluar nëpër faza të ndryshme të zhvillimit. Në këtë kanë ndikuar si faktorët interiorë brendapërbrenda muslimanëve, ashtu edhe faktorët eksteriorë. Derisa me faktorët interiorë nënkuptojmë cilësinë e Islamit dhe aftësinë e muslimanëve për zhvillim të mëtejshëm, me faktorët eksteriorë nënkuptojmë raportet e tërësishme të muslimanëve me botën përreth dhe raportet e jomuslimanëve me muslimanët në aspektin politiko-ekonomiko-ushtarak dhe kulturor-civilizues. Këto marrëdhënie gjatë historisë kanë shënuar ngritje cilësore, sidomos në rrafshin kulturor e civilizues në vijën Islami - Evropa deri në fillim të Kohës së re, por shumë pak edhe anasjelltas. Gjatë kësaj kohe, d.m.th. gjatë Mesjetës, kemi periudha të errëta historike të muslimanëve, si pasojë e sulmeve të pareshtura të jomuslimanëve ndaj Islamit e muslimanëve, që patën për pasojë dobësimin intelektual e material, humbjen e identitetit, tjetërsimin dhe braktisjen e Islamit si faktor mobilizues në jetën e tyre, që është manifestuar në rrafshin ushtarak, politik, ekonomik e kulturor. Vetëm në kohën e re Perëndimi filloi të dominojë pothuaj në të gjitha fushat.

Përkundër disa rezultateve në botë lidhur me ndriçimin e raporteve të gjithmbarshme Islami - Perëndimi, megjithatë ende nuk kemi studime që mbulojnë fushat e nevojshme dhe që plotësojnë kriteret e nevojshme. Shumica e literaturës shkencore, kultura e beletristika janë rezultat i paragjykimeve të shtresuara me shekuj. As trojet tona nuk janë kursyer nga kjo atmosferë, ndonëse Islamin këtu e kemi të pranishëm jo fort intensivisht qysh nga shekulli IX dhe intensivisht prej shekullit XIV. Rezultatet shkencore-hulumtuese nuk plotësojnë as nevojat shpirtërore as kulturore-historike. Madje, Islami në të shumtën është injoruar, kurse atëherë kur është trajtuar, rëndom ka shërbyer si fajtor kujdestar në shoqërinë ish-jugosllave më gjerë dhe atë shqiptare veçan. Edhe më herët aty-këtu ka pasur ndonjë shkëndi, por vetëm viteve të fundit janë shënuar kthesa pozitive. Më nuk është reaksionare e anakronike që intelektuali të jetë besimtar, as antikombëtare që shkencëtari të merret me studimin e një segmenti të caktuar shkencor të proveniencës islame. Mirëpo, shtresimet shekullore antiislame kanë depërtuar aq thellë në qenien e evroperëndimorit, në këtë rast edhe të shqiptarit, sa nuk është lehtë të bëhen transformime radikale në këtë rrafsh.

Libri "Islami në trojet iliro-shqiptare gjatë shekujve" është rezultat i meditimeve, por edhe i hulumtimeve të gjata. Përbëhet prej njëmbëdhjetë shkrimeve, disa të gjata dhe disa të shkurta, por që përshkohen me një frymë të përbashkët. Karakteristikë e shkrimit janë elementet vijuese: 1) Islami vetvetiu; 2) Islami në raport me të tjerët, 3) Pozicioni i shqiptarëve kundrejt Islamit dhe kulturave tjera dhe, 4) Përhapja e Islamit dhe roli i tij, etj. Gjatë mbarështrimit të lëndës janë aplikuar metoda historike, komparative e analitike, kurse për interes teorik e praktik. Vështirësitë janë imanente për çdo punë intelektuale, andaj edhe këtu duhet theksuar se ka pasur probleme të ndryshme. Problemi më i rëndë konsiston në situatën e disfavorshme për këtë lloj shkrimi. Është kohë euforish nacional-romantike dhe e shumë centrizmave (etnocentrizmi, evrocentrizmi, katolikocentrizmi etj.), ku dominojnë emocionet e jo arsyeja, mashtrimet e jo argumentet. Vështirësitë tjera si mungesa e literaturës përkatëse, mungesa e pararendësve në këtë fushë, kushtet e dobëta për punë e të ngjashme, në këtë rast, mbesin dytësore.

Libri nuk synon mbylljen e këtyre apo të temave të ngjashme. Për më tepër, i konsideron vetëm tema të hapura, që kërkojnë përsiatje e hulumtime të pareshtura, sepse vetëm në këtë mënyrë mund të arrijmë deri te e vërteta, ndërsa do të krijohen elemente të lirohemi nga mashtrimet shekullore të servuara nga "shkenca" e diletantëve apo nga pseudoshkenca. Madje, konsiderojmë se disa çështje nga këto tema meritojnë hulumtime serioze në nivele të larta. Synimi i librit është të inicojë ecjen drejt një pikëpamjeje universaliste ku koekzistojnë shpirtërorja dhe nacionalja, e jo ecjen drejt internacionalizmit (si mohim i individualitetit nacional), e as nacionalizmit (ku vetëkonfirmohet nacionaliteti dhe ku vetëmbyllet, getoizohet e armiqësohet me nacionalitetet tjera).

Ndonëse, kryesisht, u jemi shmangur hollësive dhe çështjet i kemi soditur parimisht, megjithatë, në disa raste kemi polemizuar me disa qëndrime të autorëve. Në këtë jemi udhëhequr nga dëshira që libri mos të mbetet produkt vetëm i teoretizimeve kabinetike, por të trajtojë çështjet nga aktualiteti, gjallërisht nëpërmjet konfrontimit të autorëve dhe argumenteve pro et contra.

Jemi të vetëdijshëm se në tërë këtë angazhim nuk kemi mundur t’i inkuadrojmë të gjitha mendimet dhe argumentet relevante. Po ashtu, nuk kemi arritur t’i elaborojmë në mënyrë të duhur të gjitha idetë, por shpresojmë se kemi arritur të prekim disa tema, t’ua shkundim pluhurin që është shtresuar gjatë kohës e t’ua bëjmë më të afërta lexuesve shqipfolës.

U falënderohemi të gjithë atyre që me vërejtjet e veta kanë kontribuar në evitimin e të metave eventuale dhe në botimin e librit. Ndihma e All-llahut qoftë mbi të gjithë ne!

23 Rebi’ul-evel 1418

Burgu i Dubravës

Islami, kristianizmi dhe koekzistenca

Ndër çështjet gjithherë aktuale, si te ne ashtu edhe në qarqet botërore, është tema e koekzistencës në rrafshin burimor dhe atë teorik ndërmjet Islamit dhe feve, ideologjive apo botëkuptimeve të tjera dhe në rrafshin praktik, historik ndërmjet muslimanëve, kristianëve dhe feve apo ideologjive tjera. Ky aktualitet konsiston në faktin se shumë qarqe politike botërore, me anë të mekanizmave të veta, e shtrojnë këtë çështje në kontekstin negativ.

Se çështja nuk qëndron kështu nuk do mend, mirëpo kjo kërkon angazhim për ta prezentuar e afirmuar të kundërtën. Në botë kemi studime të shkëlqyeshme rreth kësaj problematike si nga muslimanët, e kohëve të fundit edhe nga jomuslimanët objektivë, që do të vërehet edhe nga vijimi i këtij shkrimi. Mungesa themelore te numri më i madh i shkrimeve rreth problematikës së koekzistencës, konsiston në karakterin defansiv e edhe inferior, që ka qenë dhe është rezultat i prezentimit të vlerave të Islamit nga imponimet dhe shtrëngimet e ndryshme, nga një anë, dhe idealizimit të çështjes, nga ana tjetër, duke e mospërfillur apo margjinalizuar rrafshin historik. Për këtë arsye, e vërteta për Islamin tashmë një milenium vështirë po depërton në botë. Nëse i shtojmë kësaj se shumë prezentime janë ad-hok improvizime dhe pa një strategji të veçantë, atëherë na bëhet e qartë, pos faktorit objektiv, përse e vërteta për Islamin nuk zë vendin meritor që nga mediumet e deri në institucionet më të larta shkencore. Natyrisht, as shkrimi ynë, duke e marrë parasysh qëllimin e destinimin që ka, nuk pretendon ta thotë çdo gjë rreth kësaj çështjeje, por ka për qëllim të japë shenjë në disa momente që shpeshherë po harrohen, përkatësisht po shtrembërohen apo edhe po injorohen.

Te ne në trojet shqiptare, tema e "Islamit dhe koekzistencës" kundrejt Kristianizmit dhe religjioneve a ideologjive të tjera, rëndom trajtohet në kontekstin negativ e destruktiv, e si burime shfrytëzohen pjesë kur’anore të shkëputura nga tërësia, duke bërë nga Islami monstrum të llojit të vet, dhe veprat propagandistike evrocentriste, kryqtare e inkuizicionale. Se pretendimet nga ky lloj i literaturës janë të pabaza e jo të vërteta, dëshmon literatura e paktë më herët, e kohëve të fundit më e shumtë, si në botë ashtu edhe te ne, por para së gjithash këtë e dëshmon nëse marrim guxim e u hedhim një shikim shkurtazi burimeve islame dhe historisë islame, por aty-këtu edhe mësimit dhe historisë kristiane, por edhe mësimeve të tjera, për të krahasuar e medituar, e për ndihmë do t’i marrim edhe mendimet e disa mendimtarëve të ndryshëm.

I

Kur’ani mëson se Islami nuk është religjion që është paraqitur me predikimin e Pejgamberit Muhammed a.s.. As All-llahu nuk është Zot i veçantë që u përket vetëm muslimanëve e as Muhammedi a.s. nuk e ka shpallur veten për risimtar, por vazhdues të së Vërtetës permanente Hyjnore, që shumëherë u shpall por u harrua, apo u shtrembërua. All-llahu e urdhëron Muhammedin a.s. të thotë:

"Thuaj: "Unë nuk jam risimtar prej Të dërguarve, e nuk e di se çka do të bëhet me mua e as me ju, unë nuk ndjek tjetër vetëm atë që më shpallet, unë nuk jam tjetër pos I dërguar që ua tërheq vërejtjen qartazi." (el-Ahkaf, 9);

"Ne përpara teje kemi dërguar Të dërguar në grupet e popujve të hershëm". (el-Hixhr, 10).

"Ne edhe para teje popujve të tyre u dërguam pejgamberë dhe ata u erdhën atyre me argumente të qarta..." (er-Rrum, 47).

"Ne kemi dërguar pejgamberë para teje, për disa prej tyre të kemi njoftuar me rrëfimet e tyre, e për disa sish nuk të kemi njoftuar..." (Gâfir, 78).

"Ju (besimtarë) thuani: "Ne i besuam All-llahut, atë që na u shpall neve, atë që iu shpall Ibrahimit, Ismailit, Is’hakut, Jakubit dhe pasardhësve (të Jakubit që ishin të ndarë në dymbëdhjetë kabile), atë që i është dhënë Musait, Isait dhe atë që iu është dhënë nga Zoti i tyre pejgamberëve. Ne nuk bëjmë dallim në asnjërin prej tyre dhe Ne vetëm Atij i jemi bindur". (el-Bekare, 136).

"... Secili i besoi All-llahut, engjëjve të Tij, shpalljeve të Tij, të dërguarve të Tij. ..." (el-Bekare, 285).

"Ne vazhduam gjurmët e tyre (të pejgamberëve) me Isain, birin e Merjemes, vërtetues i Tevratit që kishin më parë. Atij i dhamë Inxhilin, që është udhëzim i drejtë dhe dritë, që është vërtetues i Tevratit që kishin pranë, që ishte udhëzues e këshillues për të devotshmit". (el-Maide, 46), e shumë ajete të tjera.

Kur’ani pranon librat e mëparshëm hyjnorë: fletët e Ibrahimit, Tevratin, Zeburin dhe Inxhilin dhe besimi në burimin hyjnor të tyre është kusht për të gjithë muslimanët, ndonëse tekstet biblike kanë humbur e janë falsifikuar, e disa janë humbur tërësisht. Duke e marrë parasysh këtë fakt, All-llahu e mëshiroi njerëzinë definitivisht në mënyrë të plotë, në kohë e hapësirë. Ndonëse disa qarqe mësimet kur’anore përpiqen t’i paraqesin si të sakta, por të vështira për aplikim, ato pikërisht nga ky pikëvështrim karakterizohen si të lehta, të thjeshta, të natyrshme; simplificiteti i monoteizmit islam: refuzon pjesëmarrjen në hyjni, ndalon paraqitjen materiale të Zotit - i Cili është mbi çdo perceptim njerëzor, është i amshueshëm në të kaluarën dhe në të ardhmen, nuk ka prind, as fëmijë, as shokë dhe gjithnjë mbetet transcendent: as Zoti nuk bëhet njeri, as njeriu nuk bëhet Zot. Islami në Kur’an e ka eliminuar mundësinë e çfarëdo konfuzioni ndërmjet njeriut dhe Zotit: njeriu mbetet njeri dhe Zoti nuk unifikohet me natyrën e asnjë njeriu. Në këtë doktrinë të gjallë, lëvizëse, plotësohen nevojat e kategorive të ndryshme të njerëzve: të dijetarëve dhe injorantëve, inteligjentëve dhe të thjeshtëve, poetëve, artistëve, juristëve, teologëve e të tjerëve. Pikëvështrimi dhe këndvështrimi mund të ndërrojnë, por jo edhe objekti i shikimit.

Misioni i Muhammedit a.s. me të cilin e obligoi All-llahu xh.sh., dallon nga të tjerët, sepse ai i është drejtuar mirëqenies së njerëzisë, e jo ngritjes vetjake dhe arritjes e monopolizimit të privilegjeve vetjake, as të bashkësisë së vet në dëm të të drejtave natyrore të të tjerëve. Ky mision konsideronte se politika sipas së cilës mjafton të jeshë vetë i virtytshëm e të tjerëve t’u lejohet të bëjnë ç’të duan, nuk është politikë e drejtë por mashtruese, dhe se për të mirën duhet vepruar, sikur që në kopsht bimën e mbjellur duhet kultivuar e ndihmuar nga e keqja - exhra. Si pejgamber, Muhammedi a.s. çdo dispozitë e aplikon personalisht; një pjesë të natës e kalon në lutje fakultative (nafile), por këtë nuk ia lejon rrethit. Si prijës, ai vetes nuk i lejon kurrfarë privilegji në raport me shokët e vet dhe veprimet e tij për ta paraqesin kufirin e mundshëm të njeriut.

Sipas mësimit islam, bartësi i mirëfilltë i pushtetit është All-llahu xh.sh. Këtë qartë e shohim nga ajeti kur’anor:

"A nuk është All-llahu sundues mbi sunduesit". (et-Tîn, 8).

Karakteristikë e Kur’anit dhe e Sunnetit është që ata ngushtë e lidhin anën transcendente, hyjnore të Zotit me problemet shoqërore, ekonomike e politike të bashkësisë. E tërë kjo, kushtimisht, do të mund të shprehej se Ummetin - Bashkësinë muslimane e drejtojnë parimet vijuese:

- parimi ekonomik, që d.m.th. se "vetëm Zoti është posedues"

- parimi politik, që d.m.th. se "vetëm Zoti urdhëron"

- parimi kulturor, që d.m.th. se "vetëm Zoti e di".

"Vetëm Zoti është posedues"

Mësimi islam mëson se:

"E Tij është gjithçka në qiej e në tokë, gjithçka i është nënshtruar Atij". (el-Bekare, 116);

"Vetëm të All-llahut janë gjithçka që ka në qiej dhe ç’ka në tokë...". (el-Bekare, 284);

"Të All-llahut janë ç’ka në qiej dhe ç’ka në tokë dhe vetëm te All-llahu kthehen çështjet". (Ali Imran, 109), etj.

Njeriu si përfaqësues i All-llahut xh.sh. në tokë është i obliguar që me këtë pronësi në tokë të drejtojë duke iu përmbajtur rrugës së All-llahut. Botëkuptimi i tillë i kundërvihet botëkuptimit të së Drejtës romake, sipas së cilës pronësia është "e drejtë e shfrytëzimit dhe keqpërdorimit". Për muslimanin obligimet janë para të drejtës. Njeriu me atë që posedon nuk mund të disponojë sipas dëshirës, ta shkapërderdhë, ta bëjë pronësinë joproduktive. All-llahu në Kur’an thotë:

"... Ata të cilët e ruajnë arin e argjendin e nuk e japin për rrugën e All-llahut, lajmëroi për një dënim të dhembshëm." (et-Tevbe, 34).

Në Kur’an All-llahu kategorikisht përjashton çdo sistem shoqëror në të cilin paraja do të formonte hierarkinë politike. All-llahu xh.sh. thotë:

"Kur duam të shkatërrojmë ndonjë vend (popull), i urdhërojmë pasanikët (parinë) e atjeshëm (të jenë në rrugë), e ata kundërshtojnë; atëherë zbatohet dënimi i merituar kundër tyre dhe i shkatërrojmë krejtësisht". (el-Isra’, 16).

"Vetëm Zoti urdhëron"

Pejgamberi Muhammed a.s. në Medine krijoi bashkësinë e tipit krejtësisht të ri që nuk mbështetet në përkatësinë e gjakut dhe të racës, as në përkatësinë territoriale, as në raportet e tregut, as madje në kulturën dhe historinë e përbashkët. Nuk mbështetej në asgjë që buron nga e kaluara dhe që paraqet ndonjë trashëgimi, por mbështetej në bashkësi ekskluzivisht të mbështetur në fe, në përgjigjen e pakusht në thirrjen e Zotit, për të cilën Ibrahimi ka dhënë shembullin amshues. Shoqëria e tillë është e hapur për të gjithë, pa marrë parasysh prejardhjen. Me të drejtë R. Garodi pohon se asgjë s’është më e dëmshme për këtë ummet se ideja perëndimore e nacionalizmit, d.m.th. e tregut që e mbron shteti dhe e arsyeton me mitologji racore, historike e kulturore, duke synuar që nga nacioni të bëjë synim për vete, në kundërshtim me unitetin e njerëzve që është formë e veçantë e unitetit (tevhidit) - parimi themelor i tërë vizionit islam të botës. Parimi kur’anor i shûrâ-s (ujdisë) kërkon që në të gjitha fushat dhe në të gjitha rrafshet, anëtarët e bashkësisë të jenë të ftuar të marrin pjesë, para shikimit të Zotit, në hartimin dhe aplikimin e vendimeve prej të cilave varet fati i tyre. Ky parim njëkohësisht përjashton despotizmin e një njeriu, një klase ose një partie, sikur edhe çdo formë të demokracisë së pastër statike, që sendërtohet me anë të delegatëve dhe e cila është e tjetërsuar nga populli.

"Vetëm Zoti e di"

Sikur që është e nevojshme të ruhemi nga triumfalizmi venitës dhe iluzioni se pa përsiatje dhe hulumtime të themelta në të kaluarën mund të gjenden zgjidhjet e gatshme ekonomike për problemet tona bashkëkohore, apo sistem i përsosur politik, po ashtu do të ishte gjest fëmijëror që Kur’ani të konsiderohet enciklopedi që na liron nga përpjekjet e mundimshme të hulumtimeve shkencore dhe teknike të cilat Botën islame e bënë qendër të kulturës botërore në kohën e Universitetit të Kordobës; pas përpjekjeve të mëdha të përkthimit dhe përvetësimit të të gjitha kulturave të mëdha të të kaluarës greke, persiane, romake e induse,... lindi një sintezë dhe kulturë origjinale të cilën e ka orientuar feja. Parimi bazor është: Zoti është poseduesi përfundimtar, Atij i përket fjala e fundit, Ai është që absolutisht di.

Bashkësia muslimane, Ummeti, në Medine shumë shpejt u çmilitarizua, u shndërrua në qytet civil, me xhaminë kryesore, me tregje, shtëpi aristokrate, xhami të lagjeve, hamame e të tjera, ku ishin edhe masa, bujarët, shtresat tjera popullore, ulemaja, nëpunësit. I lidhur me një fe, me një mënyrë të jetesës, ky civilizim nuk ka imponuar vetëm normat e veta të shoqërive të ndryshme, politikisht të ndara, por është paraqitur edhe si normë për të gjithë brezat tjerë. Pa dyshim, më pak me shkëlqimin e vet, se sa me koherencën e vet të brendshme.

Thëniet e Kur’anit: "Ju keni fenë tuaj, e unë kam fenë time" (el-Kafirun, 6) dhe

"Thuaj: "Vetëm All-llahun e adhuroj, sinqerisht ndaj Tij e bëj adhurimin tim. E ju pra, adhuroni pos Tij çka të doni!..." (ez-Zumer, 14-15), janë mjaft të qarta dhe ofrojnë hapësirë për meditim afirmativ rreth koekzistencës ndërmjet feve, kulturave e civilizimeve të ndryshme.

Në anën tjetër, Kristianizmi pushtetin e sheh si të drejtë të veçantë dhe autorizim të dhënë personaliteteve fetare (klerikëve). Derisa Kristianizmi i detyron të gjithë, pra edhe ata jashtë rendit të klerikëve, d.m.th. laikët, në nënshtrim ndaj Kishës, Islami konsideron se kjo i përket ummetit, bashkësisë muslimane apo popullit. Ndaj mund të thuhet: Pushteti i takon All-llahut, por e drejta në përdorimin e tij i takon popullit. Populli, nëse dëshiron, këtë të drejtë mund ta zbatojë nëpërmjet përfaqësuesit të vet të zgjedhur (ulu’l-emr).

Siç cekëm, e drejta e sendërtimit të pushtetit profan në Kristianizëm i është dhënë rendit të klerikëve autoritativë. Sipas Palit, pas Isait, për transmetimin e porosisë së Zotit te njerëzit janë të obliguar apostujt.

Po ashtu, Kristianizmi, përkundër mesazheve të dashurisë e paqes, masat represive ndaj atyre që mbesin jashtë udhëzimit i ashpërson sukcesivisht:

"Kush nuk është me mua, është kundër meje, dhe kush nuk mbledh me mua, shkapërderdh." (Mateu, 12:30).

"... e kush më pranon mua, e pranon atë që më dërgoi mua..." (Luka, 9:48) ose

"... e kush më përbuzë mua, e përbuzë atë që më dërgoi mua". (Luka., 10:16).

"... dhe i detyroi të hyjnë..." (Luka, 14:15-24).

Në bazë të teksteve të sipërme nga Besëlidhja e Re, rezulton se Kisha dhe autoritetet fetare kanë të drejtë dhe kompetenca që të tjerët me forcë t’i tërheqin në Kristianizëm. Kisha, sipas këtyre teksteve, ka të drejtë të bëjë presion e ta terrorizojë shpirtin njerëzor, e ata që kanë refuzuar Kishën janë ekskomunikuar dhe janë hedhur në zjarr. Hedhja në zjarr është shfrytëzuar për shkak se Kisha përbuz

shpatën, ndonëse shpata fare nuk ka mbetur mbrapa në kryerjen e krimeve gjatë gjithë historisë kishtare.

Kësaj i ka ndihmuar parulla e zjarrtë "Jepja perandorit atë që i takon, dhe Zotit atë që i takon", që është shndërruar në parullë të rrejshme që e ndanë fenë prej bashkësisë dhe e shndërron në çështje private, kështu që ua mundëson sunduesve politikë të sundojnë pa Zotin. Kështu, qysh prej Kuvendit të Nikejës (325) e deri më sot, problemi gjithnjë është zgjidhur sipas vullnetit të sunduesit, e ky është konstantinizmi. Kisha Perëndimore, Katolike, gjatë historisë themelin e vet të legjitimitetit e bazon në varrin e Pjetrit, sepse Isai i kishte dhënë përparësi. Madje, Mateu mendon se Pjetrin për konstituues të Kishës e ka emëruar Isai. Në bazë të kësaj, por edhe thënieve të tjera, mund të thuhet se Isai është personifikuar në Kishën, njëjtë sikur që Zoti është personifikuar në Isain. Nëse kësaj i shtojmë thënien e Palit se çdo pushtet ka burim hyjnor (Omnis Potes tas a Deo), (Nuk ka pushtet e që nuk është prej Zotit), atëherë e kemi të qartë që papët pozitën dhe legjitimitetin e vet e ndërtojnë mbi apostujt, e sidomos mbi Pjetrin, dhe se çdo papë është hallkë në zinxhirin e shpalljes që vazhdon. Papa i ri është tok me Shpirtin e Shenjtë, sepse Koncili që e ka zgjedhur është institucion hyjnor i shenjtëruar. Nga kjo rrjedh edhe ajo që papa fiton cilësinë e inocettit (i pagabueshëm). Papa kompetencat drejtpërdrejt i merr prej Zotit dhe ka të drejtë të sundojë në emër të Isait. Ai ka të drejtë të caktojë parimet e fesë e të besimit. Më 1870, në Koncilin e parë të Vatikanit, cilësia inocetti sërish edhe zyrtarisht është konfirmuar dhe është marrë vendim decidiv se komentet e tij të fesë "janë të obligueshme për të gjithë besimtarët."

Për ta forcuar këtë bindje janë shkruar shumë vepra. Shën Augustini në veprën e vet "Shteti i Zotit", konsideron se shteti profan është fryt i mëkatit të parë dhe institucion djalli, i obligueshëm t’i nënshtrohet shtetit të Zotit. Ndaj, pasi trupi ndjek shpirtin, edhe pushteti profan duhet ta ndjek pushtetin shpirtëror. Me rënien e Romës në vitin 476 e deri në shekullin VIII vërejmë forcimin e Kishës duke e absorbuar në tërësi segmentin ushtarak, politik e administrues të Romës. Kisha përdori formulën vijuese: në skenën politike mbretërit janë sovranë, por njëkohësisht ata duhet ta njohin autoritetin shpirtëror të Kishës dhe në pajtim me këtë, çdokush është i lidhur për papën dhe duhet ta njohë autoritetin e tij shpirtëror. Ata që nuk i nënshtrohen kësaj politike u nënshtrohen gjyqeve inkuizitore, që sipas një pohimi, për një kohë mjaft të shkurtër, këto gjyqe kanë dënuar 30.000 njerëz me vdekje me kallje, ku kanë pësuar shumë shkencëtarë e njerëz të artit.

Mund të përmbledhim se në rrafshin burimor islam "koekzistenca" është bazament i pakapërcyeshëm i Bashkësisë muslimane, Ummetit, dhe shërben si arketip për rregullimin fetar, politik, shoqëror, ekonomik e të tjera edhe të shoqërive moderne.

All-llahu nuk njeh epërsi të disa popujve apo grupeve e individëve ndaj disa të tjerëve. Ai në Kur’an thotë:

"O ju njerëz, vërtet Ne ju krijuam juve prej një mashkulli dhe një femre, ju bëmë popuj e fise që të njiheni ndërmjet vete, e s’ka dyshim se tek All-llahu më i ndershëm ndër ju është ai që më tepër është i ruajtur..." (el-Huxhurat, 13).

"Nga argumentet e Tij është krijimi i qiejve e i tokës, ndryshimi i gjuhëve tuaja dhe i ngjyrave tuaja. Edhe në këtë ka argumente për njerëz". (er-Rrum, 22).

"E nëse ndokush prej idhujtarëve të kërkon strehim, ti strehoje në mënyrë që t’i dëgjojë fjalët e All-llahut (Kur’anin), e mandej përcille deri në vendin e tij të sigurt. Kjo, ngase ata janë popull që nuk e dinë (të vërtetën e Fesë islame)." (et-Tevbe, 6).

Kurse Muhammedi a.s. në Haxhxhin lamtumirës këshilloi:

"Të gjithë ju jeni pasardhës të Ademit, kurse Ademi ka qenë i krijuar prej dheut; arabi nuk ka kurrfarë epërsie ndaj joarabit, as anasjelltas, por me frikën prej Zotit."

Në anën tjetër, në rrafshin burimor kristian koekzistenca qëndron në këmbë të qelqta. Respektivisht, Kristianizmi duke u mbështetur në bazamentin e "popullit të zgjedhur" dhe në bazamentin se në "mbretërinë e popullit të zgjedhur" ata që nuk duan do të futen detyrimisht, qartë ka proklamuar themelet se në çfarë parimesh mbështeten kultura dhe civilizimi evroperëndimor kristian.

II

Nëse i hedhet një shikim rrafshit teorik musliman dhe atij kristian, por edhe rrafsheve tjera, do të vërejmë se Islami pa të drejtë atakohet dhe karakterizohet si fe e jotolerancës e kundër koekzistencës, e që mësimet e veta i imponon me dhunë. Burimet islame, Kur’ani dhe Sunneti, qartë e dëftojnë qëndrimin islam. Edhe burimet kristiane, Besëlidhja e Re dhe dokumentet papnore, po ashtu qartë e dëftojnë qëndrimin kristian, dhe këtë, në pikat më të shkurtra, edhe për Islamin edhe për Kristianizmin patëm mundësi ta lexojmë në faqet paraprake. Që kjo problematikë të na qartësohet, do ta kundrojmë këtë problem, pos në rrafshin teorik islam e kristian, edhe në disa kultura e civilizime të tjera.

Greqia antike karakterizohej me diskriminim kulminant. Njëri nga dijetarët - filozofët më të mëdhenj, Platoni, ka kritikuar skllavërimin e grekut nga greku, por skllavërimin e të huajve nga greku ai e lejon për shkak se disa popuj intelektin nuk e kanë të përsosur. Kurse Aristoteli, filozofi më i madh, njerëzit i ka ndarë në të lirë dhe në skllevër. Skllevërit janë krijuar vetëm për t’u shërbyer të lirëve. Sistemin e skllavërimit Aristoteli e ka konsideruar të nevojshëm.

Ngjashëm është edhe me kulturën e civilizimin judaist (çifut), i cili lejon skllavërimin e joçifutëve, por jo edhe të çifutëve, sikur që ndalon kamatën ndërmjet çifutëve, por e lejon ndërmjet çifutëve dhe të huajve, sepse populli çifut, si "i zgjedhur" nuk ka ndonjë obligim ndaj ndonjë populli injorant.

Mësimet kristiane urdhërojnë skllavin t’i nënshtrohet totalisht dëshirës së skllavopronarit, që d.m.th. se jeta e vdekja vareshin nga dëshira e tij. Çdo njeri i lirë autoritativ në perandori ka poseduar disa mijëra skllavë të dënuar për shkaqe më banale. Madje vetë Kisha ka poseduar skllevër dhe ka pranuar qartë legalitetin e skllavërisë, kurse me pretekst se pengon lypjen dhe vjedhjen.

Në Perandorinë Bizantine kanë supozuar se ata janë udhëheqësit e botës, kurse mbarë bota rreth tyre është krijuar për t’u shërbyer. Skllavi nuk ka mundur të posedojë, të trashëgojë, të lë trashëgim, apo të martohet legalisht. Skllavi i padobishëm, i sëmurë e në moshë është vrarë. Skllavi nuk ka mundur ta padisë dëmtuesin, sepse e drejta e padisë i takon vetëm zotëriut.

As gjendja e koptëve nën Kishën bizantine nuk ishte e mirë: Nën sundimin e perandorit Fokas (602-610) të gjithë funksionarët koptë u detyruan t’i nënshtrohen Kishës së Konstantinopolit. Nën Herakliusin (610-641) koptët akuzoheshin si paganë e tradhtarë, kurse Justiniani I (527-565) thoshte: "Vetëm një qeveri, vetëm një legjislacion dhe vetëm një kishë", që qartë dëfton se ç’ndodhte me të tjerët që nuk i nënshtroheshin këtij urdhri.

Paraqitja e Muhammedit a.s. në skenën historike dhe, më pastaj, shkuarja e tij në Medine, hasën në ndjenjë përbuzjeje tek çifutët, sepse ata posedonin vetëdijen mbi superioritetin religjioz, nacional e kulturor dhe ndjenjën që do të mund të paraqitej si ndonjë falsifikim i traditës biblike. Nisur nga kjo, çifutët nuk e pranuan Isain a.s. (Jezusin) për pejgamber, ndonëse ishte i tyre, as Muhammedin a.s., që për ta ishte i huaj, joçifut.

Kristianizmi mesjetar ka qenë shprehje lëvizëse e Evropës kundrejt Islamit, që do të kulmojë me luftërat kryqtare. Islami për Evropën ka qenë forcë kërcënuese ushtarake dhe domen dinamizues ekonomik, e më vonë edhe armik ideologjik dhe shembull filozofik, në fillim nëpërmjet shtangimit mbrojtës, e më vonë nëpërmjet shpërthimit atakues. Pikëpamjet e Evropës në shekullin XX mbi Islamin, kryesisht janë vazhdimësi e vizionit mesjetar ndaj Islamit.

Në trojet iliro-shqiptare koekzistenca midis serbëve sundues dhe shqiptarëve të sunduar ka qenë shumë e vështirë. Këtë pohim tonin po e ilustrojmë me Kodin e Car Dushanit (1336-1356), neni nr. 6, ku sanksionohet: "Sa i përket herezisë latine dhe atyre që tërheqin besimtarët ortodoksë në fenë e tyre, autoritetet duhet të përpiqen t’i konvertojnë të gjithë të tillët në fenë e vërtetë. Nëse një i tillë nuk dëshiron të konvertohet, ai do të dënohet me vdekje... pasuria e të gjithë të tillëve do të konfiskohet dhe shumë më tepër në këtë drejtim." Edhe gjatë kohës së sundimit të mbretërve Nemanja e Millutin u provua konvertimi dhe kishte persekutime fetare e kombëtare.

Për të mos e shikuar problemin në mënyrë të njëanshme, kalimthi do ta cekim edhe qëndrimin islam në interpretimet e dijetarëve e historianëve, duke theksuar edhe disa ide paragjykuese ndaj Islamit lidhur me koekzistencën.

Islami kësaj çështjeje i kushton rëndësi të madhe. Me krijimin e qytetit - shtet në Medine, me hartimin e Kushtetutës së parë në botë, u vunë në praktikë themelet e bashkëjetesës midis muslimanëve, kristianëve dhe hebrenjve, u rregulluan të drejtat dhe obligimet e qytetarëve dhe u eliminuan veset e liga.

Në mënyrë të përmbledhur mund të shtrohet se "Shteti islam lind me vendimin e vetëdijshëm të popullit të lirë politikisht që të abstenojë nga sovraniteti në dobi të Zotit Famëlart, dhe duke pranuar pozicionin e mëkëmbësit e duke vepruar në pajtim me rregullat dhe udhëzimet që i kanë dhënë Kur’ani dhe Sunneti i Pejgamberit a.s. Ndryshe nga teokratizmi kristian, në Islam shteti është teokratik në saje të sovranitetit të Zotit, kurse pushteti nuk i jepet një rendi të veçantë - siç është rasti në Kristianizëm, por besimtarëve. Në anën tjetër, shteti është demokratik në aspekt të konstituimit të pushtetit, ndërrimit etj. Populli nuk ka të drejta të pakufizuara, por në suaza të Ligjit të Zotit dhe të Pejgamberit. Shteti islam është shtet ideologjik që duhet t’i përfshijë vetëm ata që me zemër e pranojnë ideologjinë dhe parimet e saj. Mirëpo, atyre që nuk e pranojnë ideologjinë islame, por jetojnë brenda kufijve territorialë, shteti islam ua garanton të drejtat qytetare që i gëzojnë të tjerët, me kusht që ata ta respektojnë ligjin. Në shtetin islam nuk bëhet dallim në racë, ngjyrë e gjuhë dhe shtetasit e tij janë të barabartë në të gjitha punët e shtetit. Fryma e shtetit islam zë fill në politikën e moralit dhe devotshmërisë. Në politikën e brendshme duhet të dominojnë nderi, respekti e drejtësia, kurse në politikën e jashtme duhet kultivuar të vërtetën, besimin, dashurinë për paqe, raportet korrekte dhe drejtësinë ndërkombëtare. Qëllimi i shtetit islam nuk është vetëm të sigurojë ligjin, rendin dhe territorin, por duhet ta arrijë drejtësinë shoqërore, përparimin e së mirës dhe çrrënjosjen e së keqes.

Shteti islam, me fjalë të tjera, duhet të sigurojë:

- të drejtat në sigurinë personale,

- të drejtat në sigurimin e pasurisë,

- mbrojtjen e nderit,

- të drejtën në jetën private,

- të drejtat në protesta kundër padrejtësisë,

- të drejtat për "urdhrin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja",

- lirinë e këshillimit dhe të arsimimit,

- mbrojtjen e pjesëtarëve të një feje tjetër nga fyerjet, e shumë të drejta të tjera.

Islami bëri unifikimin e politikës dhe religjionit dhe, sipas të gjitha vlerësimeve, ky unifikim ka qenë sintezë e suksesshme. Por, më vonë, Islami u shpartallua si perandori por mbeti si religjion dhe vazhdoi të përhapet mbi gërmadhat e perandorisë së shpartalluar. Domethënë, Islami është universalizuar vetëm pasi është fshirë veçanësia e politikës. Fuqia e Islamit, sipas H. Xhaitit, ka qenë në atë se ai ka ditur ta shprehë poeticitetin e kolektivit. Pikërisht unifikimi i të gjitha segmenteve të jetës, bëri që imperializmi perëndimor dhe kreatura e tij "orientalizmi perëndimor" Islamin ta paraqesin si "religjion fanatik, të errët, që ithtarët e vet i edukon në besimin e ngushtë, dogmatik, i cili është armiqësisht i disponuar ndaj lirisë së mendimit dhe zhvillimit të lirë të ideve." Në një anë, duke i marrë parasysh armiqësitë dhe paragjykimet mesjetare të evroperëndimit ndaj Islamit dhe ato të periudhës kolonialiste, nga ana tjetër, edhe s’është çudi që evroperëndimi ka vazhduar me sjellje injoruese e ekskomunikuese ndaj Islamit dhe muslimanëve. Mirëpo, me plot të drejtë, kohëve të fundit dëgjohen zëra, ndonëse ende të paktë, "përse moskuptimet ndërmjet Islamit dhe Perëndimit duhet të vazhdojnë, kur ajo që i bashkon këto dy botë është shumë më e fuqishme se ajo që i ndanë." Princ Çarlsi mendon se moskuptimet paraqiten kur nuk ia arrijmë të çmojmë se si të tjerët e shohin botën, historinë e saj dhe rolet e tyre përkatëse në të, dhe nga kjo rezulton që Islamin ta shohim si kanosje dhe rrezik, si burim i mostolerimit, ekstremizmit dhe terrorizmit. Moskuptimet paraqiten edhe nga fakti se ekstremet në shoqërinë islame merren si norma, që është gabim serioz. Zëra pozitivë kohëve të fundit vijnë edhe nga vetë zyrtarët e Kishës. Për shembull, Sekretariati i Vatikanit për Jokristianë lidhur me xhihadin jep përkufizim të ri, që dallon rrënjësisht nga e kaluara. Kështu, ata thonë se

"Xhihadi në asnjë rast nuk është kharemi biblik, ai nuk synon drejt zhdukjes, por drejt të drejtave të Zotit dhe njerëzve në viset e reja."

Po ashtu, të konceptuarit antropomorf të Zotit në Evropë, rebelimi i natyrës njerëzore kundër përbuzjes kristiane të kësaj bote dhe shtypjes së instinkteve natyrore dhe synimeve legjitime të njeriut dhe trashëgimisë romake, me qëndrimin e vet të plotë materialist në aspekt të jetës njerëzore dhe vlerës së saj inherente, kanë rezultuar me indiferencë madje edhe armiqësi ndaj Islamit, sepse Islami ishte i rafinuar, progresiv, plot jetë pasionuese.

Çështje në vete është edhe të perceptuarit e nacionales në Evropë që dallon nga të perceptuarit islam. Derisa në Islam nacionaliteti është kualitet individual i njeriut, individual në raport me njerëzinë dhe individual në raport me njeriun, vetëkonfirmimi i nacionalitetit mund të fitojë forma të nacionalizmit, d.m.th. të mbylljes, ekskluzivitetit, armiqësisë ndaj nacionaliteteve të tjera. Edhe internacionalizmi si alternativë e nacionalizmit paraqet sëmundje tjetër, varfëri abstrakte, unitet abstrakt, që mohon individualitetin nacional. Islami edhe nacionalizmit edhe internacionalizmit ua kundërvë universalizmin, që nuk mohon individualizmat nacionalë, por i përfshinë në unitetin konkret. Universalizmi është afirmim i pasurisë në jetë me atë nacionalen. Nacionaliteti është vlerë pozitive që pasuron jetën e njerëzisë, që pa atë paraqet abstraksion, kurse nacionalizmi është e keqe, vetëkonfirmim dhe përbuzje egoiste, e madje edhe urrejtje ndaj popujve tjerë. Nacionalizmi lind shovinizmin dhe ksenofobinë, ndaj këtë duhet dalluar nga patriotizmi. Nacionalitetet e mëdha sëmuren nga vullneti drejt pushtetit, drejt fuqisë, vullnet imperialist që synon krijimin e perandorive botërore. Kjo rezulton luftën, e lufta është gjithnjë lindja e fatumit e jo e lirisë. Përjashtim duhet bërë nga lufta mbrojtëse, çliruese, që është e arsyeshme. Në konceptin nacionalist dhe imperialist shteti nga mjeti dhe funksioni bëhet synim vetvetiu dhe realitet abstrakt, vjen deri te ideja e sovranitetit të shteteve nacionale, për të cilin luftojnë popujt në dëmin vetjak.

Kultura perëndimore humaniste ka prirje të pranojë tipin e vet të kulturës për universale dhe të vetmen dhe nuk pranon ekzistimin e tipeve tjera të kulturës e as nuk kërkon plotësimin me botët tjera. Me këtë kemi një monizëm të veçantë, i cili gjithnjë ka tendenca tiranizuese, qoftë ato religjioze apo antireligjioze. Konceptimi monist, totalitar i shtetit përkthyer në gjuhën religjioze d.m.th. konceptim idhujtarist.

Evropa (dhe bota nën ndikimin e saj), të udhëhequr nga idetë e mësipërme, çdo ditë po kërkojnë modele të reja të dominimit, kurse për çdo tendencë të muslimanëve për mbrojtje, Evropa e "civilizuar" me anë të propagandës së tmerrshme i akuzon si fundamentalistë, terroristë, reaksionarë, që prishin qetësinë dhe rendin botëror.

III

Mesazhi islam mbi "Transcendencën" dhe "Bashkësinë" për një shekull u zgjerua prej Indisë deri në Oqeanin Atlantik. Ky zgjerim nuk qe fryt i pushtimeve ushtarake që popujve të nënshtruar t’ua impononte fenë, por i rrezatimit të revolucionit të mirëfilltë kulturor që ai e solli. Ekspansioni arab ka krijuar kushte ekonomike dhe sociale për përtëritje, duke e evituar kaosin feudal dhe hierarkitë parazite. Betejat e vetme që muslimanët i kanë ndërmarrë në ekspansionin e rrufeshëm kanë qenë betejat kundër shtypësve feudalë, mbretërve despotë, peshkopëve sektarë e inkuizitarë, e jo kundër popujve që i kanë pritur si çlirues nga zgjedha e mëhershme. Islami, duke evituar përçarjen feudale të ekonomisë, duke formuar hapësirë më të madhe se Perandoria Romake për këmbim mallrash dhe idesh, duke krijuar tërësinë unike ku kanë sunduar ligjet e shkruara dhe administrata korrekte gjyqësore, pushtuesit arab i ka mundësuar përzierjen dhe shkrirjen e gjërave, njerëzve dhe ideve, që ishte karakteristike për të gjitha periudhat e mëdha kreative në jetën e njerëzimit. Pasi që qëllimi i kësaj pjese të shkrimit është që të sjellim disa ndodhi konkrete historike, konstatimet e mësipërme po i ilustrojmë me fjalët e një prijësi fetar, monsinjor Duchene, i cili në studimin e tij për gjendjen e Kishës në shekullin VII në Siri, cek rrëfimin këshillues të Mihajl Sirianit. Mihajli, pasi që i përshkroi vrazhdësitë të cilave u qenë ekspozuar jakobitët që nuk e pranuan Kishën uniate të Herakliut, kështu e përshkruan depërtimin arab: "Zoti hakmarrës... duke e parë të keqen e romakëve të cilët kudo që kanë luftuar vrazhdësisht kanë shkretëruar kishat dhe manastiret tona dhe na gjykonin pa mëshirë, i solli nga Jugu bijtë e Ismailit të na çlirojë me ndihmën e tyre... Kjo për ne ishte fitore e madhe që u çliruam nga vrazhdësitë e romakëve, nga e keqja e tyre, nga urrejtja e tyre, nga smira e tyre e ligë dhe që, më në fund, gjetëm prehjen."

Edhe disa kronika orientale nga shekulli VII bëjnë ta kuptojmë një qëndrim afirmativ. Sebeosi, psh. pranon themelet abrahamiane (ibrahimiane) të Islamit dhe shkon edhe më tej, sa madje pranon njëfarë autenticiteti të pejgamberisë së Muhammedit a.s.

Shembujt e tillë dëftojnë se Islami dhe kultura e civilizimi i tij kultivojnë bashkëjetesën, madje njohjen e pjesëtarëve të feve qiellore, që është pika kulminante e koekzistencës. Islami refuzon idenë e popullit të zgjedhur, por pranon njerëzimin si krijim të zgjedhur të Vullnetit Hyjnor. Derisa në periudhën parakur’anore njeriu ishte në pozitë inferiore me krijesat e dëmshme, me Kur’anin njeriu bëhet zotërues i çdo gjëje që gjendet në qiej, tokë e midis tyre.

Me Islamin, popujt e nënshtruar kanë gëzuar mbrojtjen e muslimanëve dhe nuk kanë qenë të obliguar e të detyruar të kryejnë kurrfarë detyre ushtarake, sepse feja ua ndalonte pjesëmarrjen në ushtrinë muslimane, e si kompensim jomuslimanët paguanin tatim (xhizjen).

Meqë jomuslimanët ishin jashtë suazave të ligjeve muslimane, atyre u qe mundësuar të mbeten nën jurisdiksionin e ligjeve të veta vetjake, çfarë i kanë caktuar disa krerë të bashkësive të tyre fetare. Këtë gjendje të autonomisë së pjesërishme e kanë ndjekur më vonë Turqia dhe vendet tjera arabe.

Mirëpo, disa qarqe tendencioze e hedhin poshtë këtë, duke u thirrur në ajete kur’anore, të cilat në shikim të parë lënë mundësinë për t’u kuptuar natyra jotoleruese e Islamit. All-llahut xh.sh. në Kur’an thotë:

"O ju që besuat! Mos zini miq as jehuditë as të krishterët. Ata janë miq të njëri-tjetrit. E kush prej jush i miqëson ata, ai është prej tyre. Vërtet All-llahu nuk vë në rrugë të drejtë popullin zullumqar". (el-Maide, 51);

"Besimtarët të mos i miqësojnë mosbesimtarët e t’i lënë anash besimtarët. E kush e bën atë, ai nga feja e All-llahut nuk ka asgjë, përveç nëse është për qëllim ruajtja prej së keqes së tyre...". (Ali Imran, 28).

Qarqet e tilla harrojnë se Kur’ani s’është abetare dhe se për komentimin e tij nevojitet njohja jo vetëm e shkronjave, por edhe e disiplinave të shumta (shkaqet e zbritjes, derogimi, ixhazi, leximet kur’anore etj.). Ndaj, ajetet më lartë të cituara nuk i rregullojnë në mënyrë absolute raportet ndërmjet muslimanëve dhe të tjerëve, por rregullojnë momente të caktuara me ingjerenca të caktuara hapësinore dhe kohore, historike e kushtëzore. Këtë e kuptojmë nga vetë Kur’ani, ku All-llahu xh.sh. thotë:

"All-llahu nuk ju ndalon të bëni mirë dhe të mbani drejtësi me ata që nuk ju luftuan për shkak të fesë, e as nuk ju dëbuan prej shtëpive tuaja; All-llahu i do ata që mbajnë drejtësinë. All-llahu ju ndalon t’u afroheni vetëm atyre që ju luftuan për shkak të fesë, që ju nxorën prej shtëpive tuaja dhe që e ndihmuan dëbimin tuaj; ju ndalon të miqësoheni me ta. Kush miqësohet me ta, të tillët janë dëmtues të vetvetes." (el-Mumtehine, 8-9).

Komentuesi dhe praktikuesi i parë e autentik i Kur’anit është Muhammedi a.s., ndaj fjalët e tij kanë qëllime të larta, por janë të nxitura edhe nga jeta e përditshme e të mbikëqyrura nga All-llahu xh.sh. Me një rast Muhammedi a.s. thotë: "Nuk ka përparësi arabi ndaj joarabit, as joarabi ndaj arabit. Nuk ka përparësi i ziu ndaj të bardhit, as i bardhi ndaj të ziut. Tek All-llahu më të matur janë ata të cilët janë më të drejtë dhe të cilët më së ndershmi jetojnë."

Rasti vijues e sqaron edhe më shumë këtë çështje. Muhammedi a.s. thotë:

"Ai që shtyp një person me të cilin është lidhur me një zotim, ose i cenon të drejtat e tij, ose ia imponon një detyrë mbi mundësitë e tij, ose ia merr me detyrim një gjë, mua do të më ketë kundërshtar në Ditën e Gjykimit."

Imam Buhariu shënon se Esma, e bija e Ebu Bekrit, ka thënë: "Më erdhi nëna si idhujtare në vizitë, e unë iu drejtova Të dërguarit, Muhammedit a.s., dhe kërkova mendimin e tij, kurse ai më tha: "Mbaji lidhjet me nënën tënde dhe bëni mirë asaj."

Edhe halifi i dytë musliman, Umeri r.a., pas hixhretit të tij në Medine, ka mbajtur lidhje me të vëllain, i cili në Mekke ende ishte idhujtar.

Me rastin e dërgimit të ushtrisë muslimane në Siri, halifi Ebu Bekri kryekomandantin Usame ibn Zejdin e porositi që të sillet mirë me këto fjalë:

"Mos i shkelni zotimet tuaja, mos bëni ngatërresa, mos i keqpërdorni të drejtat tuaja, mos i gjymtoni kufomat, mos i vritni as fëmijët, as të vjetrit, as gratë. Mos rrëzoni asnjë dru, asnjë hurmë, mos i digjni të mbjellat, mos therni desh as deve që të ushqeheni ju. Nëse takoni në rrugë murgj ose fetarë duke ëndërruar, i lini të lirë dhe mos i shqetësoni."

Se në ç’shkallë ishte koekzistenca gjatë halifatit të Umerit r.a. tregon rasti vijues: Mbreti i fundit gasanid, Xhabalah ibn el-Ajhan, në Betejën e Jermukut (më 636) ishte në anën bizantine, por më vonë e përqafoi Islamin. Derisa ky e bënte tavafin rreth Ka’bes në haxhxhin e tij të parë, një beduin e shkeli rastësisht pelerinën e tij, kurse ish-mbreti e goditi beduinin në fytyrë. Me të marrë vesh, halifi Umer r.a. urdhëroi që beduini t’ia kthejë goditjen Xhabales në mënyrë të njëjtë, ose Xhabale ta paguajë xhobën, për çka Xhabale hoqi dorë nga Islami dhe u kthye në Konstantinopol.

Rasti tjetër ka të bëjë me vetë Umerin r.a. Një ditë erdhi një beduin të kërkojë ndihmë kundrejt një shtypësi, e Umeri i mllefosur e goditi disa herë beduinin. Pastaj u pendua dhe e luti beduinin t’ia kthejë me po aq goditje. Mirëpo, beduini refuzoi ta bëjë këtë, e Umeri r.a. u tërhoq në shtëpinë e vet me monologun vijues: "O i biri i Hattabit! Ti ke qenë askush e asgjë, dhe All-llahu të ngriti; lajthove, e All-llahu të nxori në rrugë të drejtë; ke qenë i dobët, e All-llahu të forcoi. Ai atëherë të dha të drejtosh me kokat e popullit tënd dhe kur njëri prej tyre erdhi të kërkojë ndihmën tënde, ti e godite! Ç’do t’i thuash ti zotëriut tënd kur të paraqitesh para tij?"

Derisa disa nga ndodhitë flasin për raportet brendaislame, rasti vijues ka të bëjë me raportet ndërfetare në Egjiptin e posaçliruar, e lidhur me Umerin r.a. Flitet nga burimet e sakta historike se një qytetar kopt nga Kajroja, El-Fustati, shkoi në Medine për t’iu ankuar Umerit r.a. si halif. Ai i tha halifit se i biri i Amr Ibn Asit e ka goditur me shuplakë të birin e tij. Umeri r.a. menjëherë e urdhëroi Amr Ibn Asin dhe të birin e tij që të vijnë në Medine, e atëbotë Amr Ibn Asi ishte mëkëmbës (vali) i Egjiptit. Kur këta erdhën në Medine, Umeri r.a. urdhëroi që babai, djalin e të cilit e kishte goditur djali i Amr Ibn Asit, ta godasë atë, dhe me këtë rast Umeri r.a. i tha fjalët e njohura; "Si mund të robërohen njerëzit kur nënat i lindin të lirë?"

Aliu r.a., halifi i katërt i drejtë, me një rast ka thënë: "Më vjen turp të skllavëroj njeriun që thotë All-llahu është Zoti im!"

Po ashtu, Aliu r.a. me një rast i ka dhënë robit të tij të holla për të blerë dy lloj teshash prej materialit të ndryshëm. Kur ai ia ka sjellur, Aliu r.a. ia ka dhënë llojin më cilësor e shumë më të shtrenjtë se ai që e ka ndalur për vete dhe i ka thënë atij: "Ti je i ri dhe dëshiron ta shohësh veten të bukur, kurse unë jam plakur."

Se këto ndodhi nuk janë raste vetëm nga periudha e Pejgamberit a.s. dhe e halifëve të drejtë, por edhe më vonë, flet ndodhia në kohën e Ebu Jusufit, nxënësit të Ebu Hanifes. Në kohën kur ky ishte gjyqtar suprem (kadi’l kudât) i halifatit islam, një i krishter ngriti padi kundër halifit Harunur Rrashidit, përkitazi me një kopsht kontestues. Ebu Jusufi, pas shqyrtimit të lëndës, gjykoi në favor të të krishterit, e në disfavor të halifit.

Me Ebu Jusufin dhe halifin Harun kemi ndodhinë tjetër, me ç’rast i pari, në cilësinë e gjyqtarit suprem të shtetit, e këshilloi të dytin: "O prijës i besimtarëve! Zoti e përforcoftë mbretërinë tënde! Bëhu mirëdashës ndaj të nënshtruarve, vepro ashtu që të mos jenë kurrë të shtypur ose të dëmtuar, mos ua impono asnjë ngarkesë mbi mundësitë e tyre dhe mos e merr pasurinë e tyre në asnjë mënyrë arbitrare."

Do të shkonim në pakufi sikur të ndaleshim në çdo fazë historike, ndaj do të ndalemi në thëniet e dy dijetarëve evropianë, Volterit (Voltaires) francez dhe F. Engelsit anglez.

Volteri, ndonëse kundërshtar i rreptë i Islamit, megjithatë mbledh forcë e pohon se modeli islam i rregullimit të jetës, i pranishëm gjatë kohës së osmanlinjve, paraqet shembullin më të mirë të tolerancës ndërfetare dhe të bashkëjetesës në lirinë e plotë të pjesëtarëve të feve të ndryshme dhe popujve. Derisa, siç vërejtëm, sipas Kishës, çdo banor brenda shtetit të krishter është dashur të bëhet patjetër i krishter. Për këtë, autoritetet kishtare armiqësisht janë deklaruar kundrejt tërë botës dhe atë derisa ata nuk e pranojnë Kristianizmin.

Kurse Fridrih Engelsi, pa dyshim njohës i mirë i fushës ekonomike, pohon se "pozita e fshatarëve krishterë nën pushtetin osman, në pikëpamje materiale ishte më e mirë se ajo e katundarëve të vendeve të tyre (në Evropë)... Derisa tagra i paguhej me rregull, pushteti osman këta nuk i prekte dhe rrallëherë mbi ta ushtrohej dhuna siç vuante fshatarësia e Perëndimit prej feudalëve të vet gjatë tërë Mesjetës. Pozita e rajës pa mëdyshje ishte e padrejtë, por jo edhe materialisht e rëndë."

Ç’të thuhet për shekullin e fundit? Bota muslimane në kapërcyell të shekullit njëzet u zgjua nga letargjia e agonia kolonialiste, me ç’rast filloi një luftë të gjatë kundër të huajve. Pas shumë përpjekjesh e sakrificash, ata u çliruan nga pushtuesit e huaj, por ranë nën ndikimin politik, ekonomik e kulturor, si formë e re e kolonializmit, e eksploatimit më profitabil e perfid të Fuqive të mëdha, qofshin të Lindjes apo të Perëndimit. Çdo përpjekje për çlirim të plotë nga eksploatuesit e huaj, nga makineria propaganduese e Fuqive të mëdha cilësohet si panislamizëm, ekstremizëm fetar, fundamentalizëm e shumë ...izma të tjerë, duke i diskreditur kështu Islamin dhe muslimanët. Rastet më të reja si në Bosnjë, trojet shqiptare, Çeçeni, Algjeri, te muslimanët në Nënkontinentin indian, në Kinë, ish-BRSS e shumë vende të tjera, qartë dëftojnë angazhimin çlirimtar të muslimanëve dhe orvatjet ofensive e shtypëse të evroperëndimit etj. Në këtë luftë të padrejtë, evroperëndimi paraqitet në rolin e ujkut, të cilit qengji lëre këtë vit, por edhe vitin që shkoi ia ka turbulluar ujin!!!

* * *

Mësimi islam, e kryesisht edhe praktika muslimane, i kushtojnë rëndësi të madhe bashkëjetesës, vëllazërimit e solidaritetit ndërfetar e ndërnacional. Mirëpo, qarqet qëllimkëqija e tendencioze evroperëndimore kristiane, Islamin kryesisht e interpretuan nëpërmjet termave pezhorative, për ta paraqitur atë si antihuman e anticivilizues, regresiv e destruktiv. Motivet janë shumëllojëshe, por dominojnë motivet religjioze, politike e ekonomike. Është fatkeqësi e madhe që edhe brenda trojeve tona gjenden shkencëtarë (sic!), që të frymëzuar nga paragjykimet e kryqëzatave e inkuizicionit, në vazhdimësi e sulmojnë Islamin dhe kulturën e civilizimin islam ndër shqiptarët, duke e karakterizuar atë kulturë si tiranizuese, terrorizuese, asimiluese, agresive e të ngjashme. Të tillët (Ismail Kadare, Engjëll Sedaj, Lush Gjergji etj.), shfrytëzojnë konfuzionin ideologjik, politik, ekonomik, social e të tjera, dhe me metoda perfide, me gojën plot "komb", përpiqen të konvertojnë mbi 90% të popullatës shqiptare të proveniencës islame në Katolicizëm. Sikur këto përpjekje të ishin të natyrshme dhe shprehje e raporteve normale, ju lumtë për angazhimin e tyre, por kur këto përpjekje janë tendencioze, kësaj i thonë terror e gjenocid religjioz e etnokulturor.

Shkrimin tonë do ta përfundojmë me një thënie të Çiro Truhelkës se: "Është mendim i gabuar se Islami është përhapur me dhunë. Ekzistojnë argumente të shumta të cilat e demantojnë këtë. Unë mund të përmend vetëm një, e ai është se shekulli XIX nuk do të gjente asnjë të krishterë dhe asnjë kishë e manastir në Ballkan, sikur islamizmi të përhapej me dhunë shtetërore."

Është e udhës që institucionet tona shkencore dhe individët kompetentë, t’i qasen kësaj çështjeje me përkushtim. Kurajojnë rastet e rralla, si në botë ashtu edhe te ne, me shkrime solide në këtë aspekt, që japin shpresa se profiterë-intelektualët dhe pseudo-shkencëtarët nuk do të kenë vend në rrugën drejt të vërtetës.

LITERATURA  

1.  "Argumenti" - ^asopis za teoriji i praksu, br. 2/1982, Rijeka. 

2.  Asad, Muhammed, "Islam na raspu}u", Zagreb, 1994. 

3.  Azizussamed, Ulfe, "Islami dhe Krishterizmi", Prizren, 1412/1992. 

4.  Bucaille, Maurice, "Biblija, Kur’an i nauka", Sarajevo, 1978. 

5.  "Bujku" - e përditshme e datës 08.11.1996, Prishtinë.

6.  Bula~, Ali, "Islam i demokratija, teokratija i totalitarizam", Sarajevo - Ljubljana, 1995. 

7.  Fanoni, Franc, "Të mallkuarit e botës", Prishtinë, 1984. 

8.  "Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët" - Përmbledhje punimesh nga Simpoziumi ndërkombëtar mbajtur prej 12-15.10.1992 në Prishtinë, Prishtinë, 1995. 

9.  Garodi, Rozhe, "Islami dhe kultura", Sarajevë, 1411/1991. 

10.   Garodi, Rože, "Živi islam", Sarajevo, 1990. 

11.   Gjozo, Husein, "Islami në kohë", Shkup, 1993/1413. 

12.   Hamidullah, Muhammed, "Muhammed a.s.", I-II (`ivot i djelo), botim i dytë i plotësuar, Sarajevo, 1983. 

13.   Hadžibegić, Hamid, "Glavarina u Osmanskoj državi", Sarajevo, 1967. 

14.   Hiti, Filip, "Istorija Arapa od najstarijih vremena do danas", botimi II fototip, Sarajevo, 1988. 

15.   "Hëna e Re" - revistë fetare informative e përdyjavshme, nr. 126, dt. 04-12.1996, Shkup. 

16.   El-Hufi, A. M., "Toleranca islame", Prishtinë, 1996.

17.   Ikballi, Muhammed, "Poezi të zgjedhura", Prizren, 1410/1990.

18.   Karić, Enes (ed.), "Kur’an u savremenom dobu", Sarajevo, 1991. 
"Kultura" - ~asopis za teoriju i praksu i socijalnu kulturu i kulturnu politiku, br. 13-14/1971, Beograd 
Kur’an-i me përkthim e komentim në gjuhën shqipe, nga H. Sherif Ahmeti, Medine, Arabia Saudite, 1413 hixhrij. 

19.   Kutub, Sejjid, "Kjo fe", botimi II, Shkup, 1993. 

20.   Muhammed, M. S., "Islami dënon diskriminimin racor", Shkup, 1994/1415. 

21.   Nebi, Malik ibn, "Kur’anski fenomen", Sarajevo, 1986. 

22.   Rizaj, Skënder, "Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII", Prishtinë, 1982. 

23.   Sadr, Hasan Bani, "Kur’an i ljudska prava", Sarajevo, 1990. 

24.   Smailagi}, Nerkez, "Leksikon islama", Sarajevo, 1990. 

25.   Šarif, M. M., "Historija islamske filozofije, I-II", Zagreb, 1988. 

26.   Sheriati, Ali, "Njeriu dhe Islami", Tetovë, 1994. 

27.   Šukrić, Nijaz, "Povijest islamske kulture i civilizacije", Sarajevo, 1989. 

28.   Shkrimi shenjt, në përkthim të Dom Simon Filipaj, Ferizaj, 1994. 

29.   D`ait, Hišam, "Evropa i Islam", botimi II i plotësuar, Sarajevo, 1989. 

30.   Karić, Enes, i dr. "Islamski fundamentalizam – šta je to?", Sarajevo, 1991.

Islami, evroperëndimi dhe udhëkryqet intelektuale shqiptare

Islami zanafillën e vet e tërheq nga njeriu i parë. Këtë e pohojnë Kur’ani, fjala e All-llahut xh.sh. dhe Sunneti i Muhammedit a.s. Islami me Kur’anin dhe Muhammedin nuk paraqitet si fe e re, por si vazhdimësi e fesë së drejtë nga Ademi a.s. All-llahu i urdhëron Muhammedit a.s. të thotë:

"Unë nuk jam i pari ndër pejgamberët". (el-Ahkaf, 9).

"Kemi dërguar pejgamberë edhe para teje." (el-Hixhr, 10).

"Ju (besimtarë) thuani: "Ne i besuam All-llahut, atë që na u shpall neve, atë që iu shpall Ibrahimit, Ismailit, Is’hakut, Jakubit dhe pasardhësve, atë që i është dhënë Musait, Isait dhe atë që u është dhënë nga Zoti i tyre pejgamberëve, Ne nuk bëjmë dallim në asnjërin prej tyre dhe Ne vetëm Atij i jemi bindur." (el-Bekare, 136).

Detyrë e misionit të Muhammedit a.s. ishte t’i konfirmojë shpalljet e mëhershme, por edhe t’i hedhë poshtë shtrembërimet e falsifikimet që janë bërë gjatë kohës në to dhe njëkohësisht t’i plotësojë ato.

Fryma e hapur kundrejt të kaluarës dhe qëndrimi afirmativ ndaj saj, e shpjegojnë edhe ekspansionin e rrufeshëm të Islamit. Siç u theksua, Islami me Kur’anin nuk iu drejtua njerëzve të ndryshëm dhe popujve të shumtë si fe e re, që përjashton e rrënon fetë e mëparshme me forcë. Përkundrazi, Islami mëson dhe urdhëron që njerëzit dhe popujt e ndryshëm të thirren në fenë bazë që është predikuar nga Ademi a.s., Nuhi a.s., Ibrahimi a.s., Musa a.s., Isa a.s. e nga shumë të tjerë. Pra, Islami i ka përvetësuar njerëzit duke i respektuar ata dhe duke i integruar të gjitha shpalljet e mëhershme dhe pejgamberët e mëhershëm, por duke e mënjanuar atë njerëzoren e historiken nga ajo burimore, hyjnore.

Islami, ndryshe nga Judaizmi e Kristianizmi, nuk pranon idenë për "popullin e zgjedhur", por pranon idenë për "njerëzimin si krijim të zgjedhur" të Vullnetit Hyjnor. Ndaj, çështja e parë me të cilën u mor Islami është dinjiteti i racës njerëzore dhe vendi i saj në mesin e qenieve tjera të gjalla. Jashtë Islamit, njeriu e shihte veten në pozicion inferior e të degraduar kundruall krijesave tjera (kundruall florës, faunës apo dukurive natyrore). Islami njeriut i dha vendin meritor duke e caktuar për halifetul’ll-llah (zëvendës, përfaqësues i Zotit), kurse të gjitha krijesat tjera në tokë, qiej e midis tyre, i angazhoi në shërbim të njeriut.

Mësimi islam s’ka kufij, sepse në vete unifikon natyroren dhe mbinatyroren, shpalljen dhe fenë, Zotin dhe botën, të gjithë shekujt dhe të gjithë nënqiejt. Për Islamin çdo gjë është njëlloj e rëndësishme dhe askurrë nuk e vë përbashkësinë në dëm të individuales, por unitetin e shpirtit e sendërton nëpërmjet shumësisë së shërbimeve dhe llojllojshmërisë së dhuratave hyjnore që e mbrojnë dhe kultivojnë prirjen natyrore të çdo lloji.

Islami nuk i ndanë botët në këtë botë dhe në atë botë, në botën e natyrës së kuptueshme dhe në botën e natyrës së pakuptueshme. Rrethi natyror në të cilin rritet njeriu nën yje, është djep natyror i bindjes së tij dhe njeriu, sipas Islamit, ndaj tij sillet ashtu, sikur që lulja e makut të fushës sillet në sipërfaqen e gjerë të gjelbërimit të livadhit. Po ashtu fetaren dhe nacionalen i lidh në një nyje, duke synuar ta sendërtojë tërësinë e identitetit fetar nëpërmjet pluralitetit të gjeniut nacional, dhe këtë vetëm nëse gjeniu nacional e mbanë njeriun në rrethin e tij autentik shpirtëror, e assesi ta kthejë vetëdijen e tij në fillimet e tij ekzistenciale.

Islami në kontinuitet ka manifestuar baraspeshën ndërmjet nevojave të trupit dhe shpirtit, ndërmjet kësaj dhe asaj bote, andaj Kur’ani është burim i dijes metafizike dhe religjioze, por edhe i fushave të veçanta të dijes. Esencialisht, Kur’ani përmban tre lloje të mesazheve për njeriun:

1) Mesazhin doktrinor të mësimit të tërësishëm mbi strukturën e realitetit dhe pozitën e njeriut në të, tërësinë e urdhrave morale dhe fetaro-juridike, metafizikën mbi natyrën e Hyjnisë, kozmologjinë, eskatologjinë e përfundimtaritetit të njeriut dhe të botës tjetër, mbi jetën e njeriut, historinë, ekzistencën si të tillë dhe domethënien e saj. Kur’ani ekspozon të gjitha mësimet e nevojshme për njeriun që të dijë kush është ai, ku është ai dhe nga duhet të shkojë.

2) Kur’ani përmban mesazhin që i ngjason asaj që është libër i vëllimshëm i historisë. Kur’ani sjell rrëfimet për popujt, fiset, mbretërit, pejgamberët dhe për njerëzit e mirë gjatë shekujve, për sprovat dhe vuajtjet e tyre. Ky mesazh është shprehur me termat historikë, por i është drejtuar shpirtit njerëzor. Kur’ani është libër, leximi i të cilit zbulon domethënien e jetës njerëzore që fillon me lindjen kurse mbaron me vdekjen, buron nga Zoti dhe Atij i kthehet.

3) Kur’ani përmban vlera që mund të quhen magji hyjnore, nëse do të shpreheshim metafizikisht e jo tekstualisht. Ato e udhëheqin dhe e mbrojnë njeriun. Edhe prania fizike e Kur’anit sjell begati të madhe. Kur’ani është sikur vetë ekzistenca, sikur universumi dhe qeniet që lëvizin në të. Ai përmban të gjitha elementet e ekzistencës universale.

Duke i ndjekur mësimet hyjnore, duke i aplikuar parimet e mesazhit islam, muslimanët e hershëm për më pak se gjysmë shekulli kanë përhapur Islamin prej Indisë deri në Pirineje, prej Samarkandi deri në Afrikën Qendrore, jo me marshime, sa nga fakti se Islami ka ditur t’i integrojë të gjitha kulturat e mëdha të hershme dhe prej tyre të krijojë sintezë të shkëlqyeshme kreative. Qysh atëherë, tashmë trembëdhjetë shekuj, Islami ka formuluar teorinë, siç e thotë Klod Levi - Shtrausi, "të lidhshmërisë së të gjitha formave të jetës njerëzore: teknike, ekonomike, shoqërore, shpirtërore, që Perëndimi i ka zbuluar vetëm para pak kohe, me aspektet e caktuara të mendimit marksist dhe me fillimin e etnologjisë moderne."

Këtu edhe zë fill dallueshmëria e Islamit kundrejt Perëndimit, që do të thotë se Islami nuk është vetëm emërtim për religjionin, por edhe sinonim për shoqërinë që ka ndërtuar civilizim autokton e të veçantë.

Vlen të theksohet se kultura perëndimore është e vetëdijshme se shfrytëzon burimet greko-romake dhe judeo-kristiane, ndaj, edhe nga njëra edhe nga tjetra trashëgon ndjenjën e veçanësisë dhe superioritetit ndaj të tjerëve.

Po ashtu, paradoksi i jashtëzakonshëm i historisë së Evropës Perëndimore përbëhet në atë që ky civilizim ka zënë fill në barbarizmin e fuqishëm, në vakuumin njerëzor dhe kulturor, joorganik dhe të paorganizuar: nga shkatërrimi i shtetit në Mesjetë ka mugulluar shteti racional, nga sundimi i feudalizmit demokracia, nga presioni kishtar - liria e vetëdijes, kurse antagonizmat më të rrezikshme nacionale kanë krijuar nacionin si suazë për zhvillimin e njeriut dhe kulturës.

Perëndimi mesjetar me Kristianizmin si avangardë ka qenë shprehje lëvizëse e Evropës kundrejt Islamit, që do të kulmojë me luftërat kryqtare e inkuizicionin, sepse "Islami për Evropën njëkohësisht ka qenë forcë kërcënuese ushtarake dhe domen dinamizues ekonomik", kurse më vonë edhe "armik ideologjik dhe shembull filozofik", që ka rezultuar me lindjen e "Evropës në histori" e cila është "sendërtuar vetëm me anë të Islamit: në fillim nëpërmjet shtangimit mbrojtës, e më vonë nëpërmjet shpërthimit atakues."

Këto koncepcione kundërshtuese mes veti, d.m.th. koncepcionet islame dhe kristiane, në shekullin XVI e pas zbuten, që vërehet me zvogëlimin e polemikave, dhe Evropa pjesërisht i njeh muslimanët, sidomos në rrafshin dituror. Përkundër ndjenjës së superioritetit, individë nga Perëndimi bënë përpjekje për njohje të muslimanëve. Në rrafshin politik, Islami u identifikua me Perandorinë Osmane dhe në vetëdijen e vokabularin perëndimor simbolizonte fanatizmin, e panislamizmi paraqiste plojë kundër Evropës, duke përdorur arsenalin e Mesjetës, me qëllime diskredituese.

Pikëpamjet evroperëndimore ndaj Islamit në shekullin XIX e XX, kryesisht janë kontinuitet i vizionit mesjetar kundrejt Islamit. Këtë botëkuptim, para së gjithash, e ka kushtëzuar kultura perëndimore, përkatësisht esenca e karakteri i kësaj kulture e civilizimi, e që është etnocentrike. Kjo nga arsyeja se veten e konsideron si qendër të vetme të iniciativës historike dhe të vetmin krijues të vlerave. Kjo pikëpamje e ngulitur thellë në Perëndim, nuk mund të mendojë ndonjë model tjetër të zhvillimit pos modelit të vet. Perëndimi, duke e kultivuar në vete trashëgiminë judaisto-kristiane dhe greko-romake, i konsideron jo mjaft të zhvilluar të gjithë popujt tjerë që nuk kanë ndjekur orbitën e tij historike. Perëndimi bie në etnocentrizëm edhe atëherë kur beson se e sjell në pyetje etnocentrizmin, sepse sërish vendoset si i vetmi faktor që është i aftë t’i definojë vlerat universale, që, ndër të tjera, është rast thuajse në të gjitha sferat e jetës edhe në fundshekullin e njëzet. Sigurisht se kjo është pasojë e ndjenjës së inferioritetit që e posedon kultura e civilizimi evroperëndimor në raport me kulturat e mëdha kineze, persiane, arabe, egjiptiane dhe pasojë se Perëndimi vuan nga mungesa e madhësisë, sepse nuk është mbështetur në ndonjë perandori kompakte.

Bota perëndimore nuk karakterizohet vetëm me idetë ateiste, vullgare materialiste, por karakterizohet edhe me idetë dhe veprimet politeiste. Individë e grupe i bënë vetes zotëra sipas dëshirës së vet, duke shikuar në para, forcë, teknikë, seks, komb, ideologji, të vetmin qëllim të drejtë, vlerën absolute.., duke shkelur pa mëshirë çdo vlerë tjetër dhe çdo qenie tjetër njerëzore që i kundërvihet ekspansionit të tij. Këtë Hobsi bukur e ka vërejtur kur thotë se zhvillimi i tillë shpie "në luftë të të gjithëve kundër të gjithëve." Ndryshe, kjo pikëpamje mund të quhet "religjion i mjeteve që duke i shndërruar mjetet në qëllim vetvetiu", përkatësisht "duke besuar në zotëra të rrejshëm: në shkencë, teknikë, komb, para, seksualitet, rritje, ka krijuar politeizëm të ri dhe supersticion të ri, duke e shndërruar shkencën në scientizëm, teknikën në teknokraci, politikën në makiavelizëm."

Pasqyrën më të drejtë lidhur me esencën e kulturës dhe civilizimit evroperëndimor na e ofrojnë kolonializmi dhe neokolonializmi, ndaj në vazhdim do t’i parafrazojmë vrojtimet mjaft inteligjente e konstruktive të F. Fanonit lidhur me këtë çështje. Ai, duke u shprehur figurativisht, pohon se "qyteti i të kolonizuarit është qytet që rri galiç, qytet i gjunjëzuar, qytet i shtrirë për toke. Ai është qytet zezakësh, "i arabëve të ndyrë", pastaj vazhdon e thotë se "në koloni shkaku është pasojë: je i pasur sepse je i bardhë, je i bardhë sepse je i pasur." Sipas botëkuptimeve kolonialiste evroperëndimore "shoqëria e kolonizuar nuk është e përshkruar vetëm si shoqëri pa vlera por Perëndimi "e shpall indigjenin të paaftë që të ketë etikë, e shikon si mungesë të vlerave, por edhe mohim të vlerave", indigjeni është "armik i vlerave", kështu që ai paraqet të keqen absolute. Ai është element shkatërrues që rrënon gjithçka që i ofrohet, element deformues që shtrembëron gjithçka që ka të bëjë me estetikën ose me moralin, depozitar i forcave të kobshme, vegël e pavetëdijshme dhe e pakontrollueshme e forcave të verbra. Kisha, si institucion fetar i Kristianizmit, në koloni është Kishë e të bardhëve, e të huajve. Ajo nuk e fton njeriun e kolonizuar në rrugën e Zotit, por në rrugën e të bardhit, në rrugën e zotërisë, në rrugën e shtypësit."

Kombet evroperëndimore zhgërryen me bollëk mbi shpinën e skllevërve, me gjakun e skllevërve, dhe mirëqenia e përparimi evroperëndimor janë ndërtuar me djersën dhe kufomat e zezakëve, arabëve, hindusëve dhe të verdhëve. Dollari, funta, franku e marka bazën e kanë mbi supet e skllevërve, në puset e naftës të Lindjes së Mesme. Kapitalistët si kolonë janë sjellur si kriminelë, kanë depërtuar, masakruar, dhunuar, e për t’i rritur rezervat e veta të arit e të diamanteve etj. E kur raportet shtypës - i shtypur ashpërsohen dhe shihet rreziku për shtypësit, ata bëjnë ca riparime të jashtme, kozmetike, me dinakëri, kurse diku-diku "uria e të kolonizuarit" për shkak të shkallës shumë të lartë, lëkundet edhe nga këto thërrmija, nga këto shkëndija të vogla. Këtë bukur e përshkruan Zhan-Pol Sartri kur thotë se "Elita evropiane ndërmori fabrikimin e një elite të indigjenëve; i zgjedhnin të rinjtë, në ballë ua skalitnin me hekur të skuqur parimet e kulturës perëndimore, u futnin në gojë lecka kumbuese, fjalë të mëdha veshtullore që ngjiteshin nëpër dhëmbë; pas një qëndrimi të shkurtër në metropolë i kthenin në vendin e tyre, të bastarduar". Sartri në Parathënien e versionit anglisht të veprës së F. Fanonit, këtë e shpreh kështu: "Në shekullin XIX, epokën e artë të kolonizimit, i sillnim këta pseudo-mendimtarë të lirë afrikanë, aziatikë, amerikanë të Amerikës Latine në Evropë dhe i shëtisnim në Lisbonë, në Paris, në Londër dhe në Amsterdam. Pas disa muajsh zbavitjeje dhe mësimit të disa gjesteve, vallëzimit, ndryshimeve të vogla të theksit, të jetës moderne dhe të mendimeve të ndryshme, përsëri do t’i kthenim prapa në tokat e tyre. Kur do të ktheheshin këta njerëz, do ta konsideronin veten si racë superiore dhe do të ndërmerrnin aksione duke mbajtur fjalime të ndryshme. Këta njerëz nuk ishin vetëm kremi i kolonizuesit, por, po ashtu, edhe urë për t’ua transferuar dëshirat tona njerëzve të tyre." Sartri më tej zbulon edhe më shumë duke pohuar atë që edhe ne e shohim: "Kjo botë s’është homogjene, ende ka popuj të robëruar, popuj me pavarësi të rreme, të tjerë që luftojnë për pavarësi, që kanë pavarësi, por që janë nën kërcënimin e vazhdueshëm nga agresioni imperialist."

Sartri shtron një pyetje shumë interesante përkitazi me veprën e F. Fanonit dhe thotë: "Përse ta lexojmë këtë libër kundër vetes", dhe përgjigjet: "... të na tregojnë se ç’kemi bërë prej tyre, për të kuptuar se ç’kemi bërë prej vetes. ...sepse, Evropës po i kërcënohet rreziku i madh i shkatërrimit". "Dhuna kolonialiste nuk ka për qëllim vetëm t’i mbajë në fre ata njerëz të robëruar, por ajo synon edhe t’i dehumanizojë ata". "Asgjë nuk do të kursehet për t’i zhdukur traditat e tyre, për t’i zëvendësuar gjuhët e tyre me tonat, për ta shkatërruar kulturën e tyre pa ua dhënë tonën" etj. Sartri armiqësinë ndaj kolonializmit e shpreh duke thënë se: "Meqë të tjerët bëhen njerëz kundër neve, del

se ne jemi armiq të gjinisë njerëzore. Vlerat tona të dashura i humbin krahët; po t’i shikojmë për së afërmi, nuk do të gjejmë asnjë që të mos jetë e zhytur në gjak."

Bota arabo-islame mbase në mënyrën më të vrazhdë i ka përjetuar, por edhe sot po i përjeton të bëmet e kolonializmit si në aspektin fetar, ashtu edhe atë nacional, politik, ekonomik, shkencor-kulturor etj. Këtë mirë e ka përjetuar edhe oaza shqiptare muslimane në Ballkan. Nga një gjendje shumë e vështirë, dolën në skenë edhe zërat për çlirim nga eksploatuesit e huaj fizikë e shpirtërorë. U paraqitën kahe të ndryshme si të dilet nga kriza. Kryesisht, u dalluan dy kahe apo tendenca: E para i ushtron njerëzit të ndjekin verbërisht atë që u ofrohet. Këtu zhvillohen raportet pronar - shërbëtor, dhe kushtet e shërbimit zgjedhen dhe caktohen nga pronari. Sa më tepër që shërbëtori imiton pronarin, aq më tepër e përdëfton shërbimin e tij. Këta intelektualë të perëndimizuar, nën ndikimin e huaj, vazhdimisht ankohen që shoqëria islame nuk i kupton dhe nuk po i çmon, duke harruar se ata vetë nuk e çmojnë e nuk e kuptojnë kulturën dhe shoqërinë vetjake. Këta, F. Fanoni i quan "majmuna që imitojnë."

Mirëpo, kemi edhe tendencën tjetër, e cila para se të imitojë hulumton se prej ku, nëpërmjet cilit lloj të të menduarit, cilës rritë, cilit moral, cilit aktivitet, cilave pikëpamje botërore të së kaluarës perëndimori bëhet model për imitim dhe udhëheqës, në mënyrë që t’ia mësojmë shkaqet dhe kushtet për imitim. Andaj, edhe pranimi edhe refuzimi i diçkaje duhet të zë fill në dituri, që d.m.th. se muslimanët ta ngadhënjejnë kolonializmin e mendjes e të angazhohen që nga pikëqëndrimi vetjak ta kundrojnë e studiojnë kulturën e vet islame, e sidomos thelbin e saj intelektual e shpirtëror, që do të thotë se "problemi themelor përbëhet në atë që njeriut t’i kthehen dimensionet njerëzore: besimi në transcendencën e Zotit, në bashkësinë njerëzore dhe vetëdija mbi përgjegjësinë personale." Po ashtu, që të kemi një karakter të pavarur në sferën materiale, sociale dhe ekonomike, duhet të zhvillojmë një vetëdije të pavarur kundrejt Perëndimit, duke analizuar se në ç’mënyrë Perëndimi grabit e shfrytëzon burimet kulturore dhe materiale? Si shembull mësimi nuk mund të jetë Perëndimi, por vendet me një gjendje të ngjashme si ne, mirëpo që e kanë gjetur ilaçin për vete.

F. Fanoni, i mllefosur nga kultura degjeneruese perëndimore, apelon: "Ta lëmë atë Evropë, e cila flet vazhdimisht për njeriun e njëherazi e masakron atë gjithkund ku e has, në secilin skaj të rrugëve të veta, në të gjitha anët e botës. Qe disa shekuj me radhë Evropa po e pengon përparimin e njerëzve të tjerë, duke i përdorur ata për planet e veta dhe për lavdinë e vet... Atë Evropë, e cila pushoi së foluri për njeriun, e cila përherë deklaronte se ishte e brengosur vetëm për njeriun, ne sot e dimë se me çfarë vuajtjesh njerëzimi e ka paguar secilën prej fitoreve të frymës së saj". Ai më tej thotë se: "Nëse duam ta shndërrojmë Afrikën në një Evropë të re, Amerikën në një Evropë të re", duke i imituar verbërisht ata, "atëherë le t’ua besojmë evropianëve fatin e vendeve tona. Ata do ta bënin këtë më mirë se më të aftit prej nesh." Prandaj, "nëse duam t’u përgjigjemi kërkesave të popujve tanë, duhet të kërkojmë gjetiu e jo në Evropë... Duhet të ndryshojmë rrënjësisht, të zhvillojmë një mendim të ri, të provojmë të krijojmë një njeri të ri."

Këtë, në një fjalim të tij, Muammer el-Kadhafi e shpreh kështu: "Ne duhet ta ringjallim personalitetin tonë... Nëse ata që dëshirojnë të na ndihmojnë njëkohësisht dëshirojnë edhe të na detyrojnë ta ndërrojmë karakterin tonë, ta fshijmë personalitetin tonë, ne do ta refuzojmë ndihmën e tillë. Përse ne do ta pranonim ndihmën e tyre nëse ata dëshirojnë të na i marrin të gjitha idealet dhe vlerat tona. Ne në realitet kemi nevojë për ndihmën e tyre që t’i ruajmë vlerat dhe idealet tona..."

Edhe Abdullah Laroi pohon se "Ideologjisë së importuar me modernizmin mund t’i kundërvihet e vetmja strukturë ekzistuese, e kjo është tradita dhe kultura vetjake. Meqë tradita vetvetiu është "memece dhe asgjësë nuk i kundërshton", aktivizimi i saj në shërbim të ruajtjes së identitetit në të vërtetë është tradicionalizim i traditës, jo në kuptim të tradicionalizmit - paseizmit dhe kultit të së kaluarës, por në kuptim të racionalizimit të traditës e cila me anë të thellimit dhe përcaktimit të sërishëm, duhet të shërbejë si pikë nisëse në ardhmërinë e vet, pra, jo të huaj. Lidhja e tradicionalizmit dhe modernizmit në këtë mënyrë do ta humbte cilësinë autentike, tradita nuk do të ishte pengesë në rrugën e modernizimit, kurse modernizimi nuk do të thoshte anulim i të gjitha normave të vlefshme."

Ç’është ajo autoktone, vetjake, në rastin tonë edhe si botë muslimane por edhe si shqiptarë muslimanë, në të cilën po thirren shumë mendimtarë? Këtë, thënë kushtimisht, bukur e ka shprehur R. Garodi, kur thotë se: "Vetëm me përtëritjen e shpirtëroritetit islam, të atij ixhtihadi, të asaj renesanse të mendimit kritik e të gjallë, të atij leximi të Kur’anit si hulumtim gjithnjë i ri dhe aktual, asaj përpjekjeje vëllazërore dhe besnike që t’i kuptojmë jomuslimanët, vetëm ashtu do të mundemi, në aleancë me të gjithë ata që e duan ardhmërinë, t’i zgjidhim problemet e kohës sonë dhe sërish ta ngjallim shpresën." Kjo përtëritje konsiston, para së gjithash, në tri çështjet më fundamentale:

- zotërimi me shkencën dhe teknikën dhe përdorimi i drejtë i tyre;

- sendërtimi i transformimit të thellë shpirtëror-kulturor dhe;

- orientimi i progresit ekonomik në suaza të transcendentales dhe fenomenales.

Zotërimi me shkencën dhe teknikën duke e çliruar arsyen në të gjitha dimensionet e saj. - Në Kur’an nuk ka asgjë që është në kundërshti as me parimet as me rezultatet e shkencës dhe teknikës më moderne. Muslimanët e parë duke e kuptuar drejt qëllimin e dijes, konsideronin se "të jeshë musliman i mirë do të thotë ta sendërtosh mbretërinë e Zotit në tokë, kurse në namaz, haxhxh e agjërim nxirrnin fuqinë për atë detyrë." Për disa dekada kufijtë e Fesë islame shtriheshin prej lumit Ind e deri në Oqeanin Atlantik. Me frymën e tyre të hapur ata integruan shkencën e teknikën e Greqisë, Iranit, Indisë, prej Bagdadit e deri në Kordobë, prej Samarkandit deri në Tambuktua dhe krijuan e ndërtuan një kulturë të re, ku hulumtimi shkencor e teknik, arkitektura, poezia e filozofia ishin në kulm. Mirëpo, kur botëkuptimi i muslimanëve ndërroi dhe tani "të jeshë musliman i mirë domethënë vetëm t’u përmbahesh ritualeve, e jo më tej të krijohet në rrugën e All-llahut", ai lulëzim fascinues u venit. Islami në tërësinë e vet pushoi të jetë subjekt aktiv i historisë dhe u shndërrua në objekt në duart e agresorëve e kolonialistëve të huaj.

Transformimi shpirtëror-kulturor. - Më pak me pushtime ushtarake, e më shumë me atë që sot e quajmë revolucion shpirtëror – kulturor, Bashkësia e vogël e qytet - shtetit të Medines u shndërrua në perandori të madhe.

Pionierët muslimanë u përpoqën t’i përkthejnë, t’i asimilojnë, të integrojnë kontributet më të vlefshme të Indisë, Bizantit, Greqisë, Iranit e kulturave e civilizimeve tjera të lashta. Ata jo vetëm që transmetuan tërë thesarin e vjetër, por edhe vetë u bënë kreatorë të një kulture të re, e cila me shekuj do të shërbejë si mësuese e tërë botës.

Orientimi i progresit ekonomik. - Arsyeja në Perëndim, edhe më herët edhe tash, nuk e luan rolin e vet: të vendosë e të zgjidhë problemet në dobi të njeriut. Në vend që ta shtrojë problemin e qëllimit, arsyeja tek ata e shtron problemin e mjeteve. Andaj, sot shtrohet pyetja si të arrihet qëllimi, e jo edhe PËRSE? Si rrjedhim i kësaj, shkenca degjenerohet në scientizëm, teknika në teknokraci e politika në makiavelizëm. Ekonomia moderne, qoftë e tipit evroamerikan, qoftë e tipit sovjetik, supozon se njeriu s’është tjetër pos punëtor dhe konsumator, të cilin e vë në lëvizje vetëm interesi i tij personal. Atje dominon parimi: rritja për shkak të rritjes dhe fuqia për shkak të fuqisë. Prandaj, në vendet më të pasura (SHBA, Suedi etj.) është shënuar numri më i madh i vetëvrasjeve dhe atë jo për mungesë të mjeteve, por për mungesë të qëllimeve e caqeve.

Që të arrihet kjo, d.m.th. që Islami të bëhet burim i frymëzimit për botën e re, Kur’ani duhet të lexohet jo me sy të vdekur dhe pa ndjenja, jo si diç që ka ndodhur, por si diç që po ndodh vazhdimisht, në mënyrë që të frymëzojë shpirt të ri në civilizimet që po rrënohen, siç ka ndodhur me Bizantin, Persinë e shumë vende të tjera më herët.

Sot, kur miliona njerëz në Perëndim, veçan ndër kristianët, bëhen të vetëdijshëm për shkatërrimin e civilizimit të tyre, do të ishte krim që të barrikadohemi në Islam si në ndonjë kështjellë, duke u mbrojtur me goditjet e ndalesave kundër çdo kontakti me botën e jashtme dhe duke shikuar vetëm në të kaluarën, sadoqoftë ajo e lavdishme.

Dhe, vetëm atëherë kur muslimanët, kudo në botë, Islamin filluan ta bëjnë program jete në sferën religjioze, kulturore, politike, ekonomike e të tjera, reagimet nga bota joislame, e veçan nga bota kristiane, u bënë të ashpra, të vrazhda, e madje eskaluan edhe në format më të rrepta. Këtë bukur e shpreh H. Silajxhiq përkitazi me revolucionin në Libi: "Atë moment kur revolucioni libias e nxori Islamin nga kuientizmi folklorik në angazhim e aktivitet, duke e sintetizuar politikën, kulturën dhe religjionin, Perëndimi ka reaguar me etiketime siç janë teokratizmi, marksizmi islam, fundamentalizmi etj." Ngjashëm është me revolucionin iranian, algjerian, boshnjak, çeçen. Evroperëndimi dëshiron që muslimani i çfarëdo kombi qoftë të shndërrohet në një "krijesë servile, të dëgjueshme dhe besnike, duke ia privuar personalitetin, sepse derisa të posedojë karakter, ai nuk mund të jetë shërbëtor, duke ia marrë ndjenjat njerëzore ose duke ia dobësuar." Populli shqiptar i proveniencës islame veçanërisht ka qenë, por edhe sot është, i goditur nga qëllimet mashtruese, drejtpërdrejt nga sllavo-ortodoksizmi dhe tërthorazi nga evro-katolicizmi. Duke e shekullarizuar e ateizuar dhe duke ia degraduar kodekset fetare (islame) etike, shqiptarët qenë objekt i ndikimeve më të paskrupullta. Ata që rezistuan, në mënyrë të pashmangshme përfundonin si elemente reaksionare, antipopullore, si kleronacionalistë, fundamentalistë, tradhtarë të kombit etj. Një pjese tjetër i është ofruar ideologji e veçantë, religjioni i sportit dhe zbavitja e tipit kafeterik. Në të dy rastet është synuar, dhe mjaft është arritur, thyerja e moralit të tyre fetar (elementi integrues i popullit shqiptar) dhe me (pa)vetëdije, kjo masë e manipuluar dhe e indoktrinuar, luan vallen e daullxhiut. Mirëpo, kur pjesa më e vetëdijshme e popullit filloi të kuptojë se ky edukim e arsimim na shpie o në sllavo-ortodoksizëm o në evro-katolicizëm, me çka po e humb lirinë e besimit, identitetin nacional, gjuhën, arsimimin në gjuhën vetjake e të tjera, kur filloi të rezistojë e të shprehë pakënaqësinë e vet, atëherë tërë shtypi ortodoks serb, por edhe thuajse të gjitha mediumet shqiptare në Kosovë nën ndikimin evrokatolik, filluan propagandën e rreptë kundër popullit shqiptar, të mësuar nga përvoja botërore e duke u paraqitur servilë para mediumeve botërore, për të na shpallur popull agresiv, militant, aziatik e të ngjashme. Përgjigjet lidhur me këtë problematikë janë dhënë në kaptina të tjera, ndaj nuk do të ndalemi gjerësisht, përpos në disa të dhëna historike e kulturore me rëndësi.

Nga shekulli XV e këndej, muslimanët në Ballkan (kryesisht shqiptarët e boshnjakët) kanë qenë shumicë, që do ta dëshmojnë edhe të dhënat historike. Sikur të ishin militantë, e në përhapjen e fesë të përdorej dhuna, për disa shekuj nuk do të mbetej kristian në këto anë. Në anën tjetër, nga militantizmi kristian në Beograd, nga 270 xhami e 12 mesxhide sot kemi vetëm një, në Smederevë nga 24 xhami sot s’kemi asnjë, në Osjek nga 66 xhami sot s’kemi asnjë, në Herceg Novi nga 46 xhami sot s’kemi asnjë, në Krushevc nga 9 xhami sot s’kemi asnjë, në Mitrovicë të Sremit nga 18 xhami sot s’kemi asnjë, në Çaçak nga 7 xhami sot s’kemi asnjë, në Valjevë nga 10 xhami sot s’kemi asnjë, në Prizren nga 29 xhami sot i kemi vetëm 20 të kohës osmane. Edhe fundshekulli XX karakterizohet me gjenocid fetar. Në Bosnjë gjatë luftës 3-4 vjeçare janë rrënuar mbi 800 objekte fetare, madje shumica në qendrat që lufta nuk i ka përfshirë. Të gjitha këto dëftojnë se shqiptarët, me shumicë dërrmuese pjesëtarë të Fesë islame, nuk janë agresorë, por popull që dëshiron lirinë fetare e kombëtare, gjuhën, punën, është popull që i do popujt tjerë dhe kulturat tjera. Ai nuk është për politikë agresive, por për paqe me popujt, kulturat e civilizimet tjera. I edukuar nga Islami, populli shqiptar "lirinë nuk e kupton vetëm të mund të themi: Jo!, por lirinë e kupton si forcë për kreacion", siç e thotë këtë R. Garodi.

Të pakënaqur me faktin se Islami popullin shqiptar e ka integruar dhe ruajtur nga asimilimi, nga sulmi i organizuar, bota kristiane bën akuza të paqena dhe angazhimin çlirimtar e quan terrorizëm. Është mjerim i mendjes që disa intelektualë shqiptarë dhe disa klerikë katolikë shqiptarë pa ia nda çojnë ujë në mullirin antishqiptar, duke kërkuar me ngulm që rishtazi "të përcaktohemi" e të konvertohemi në fenë e gjoja stërgjyshërve tanë, në fenë e kryqëzatave, në fenë e inkuizicionit, në fenë e kolonializmit dhe neokolonializmit, në mënyrë që t’i sendërtojmë synimet kombëtare. Të tillët harrojnë se Evropa e "civilizuar" i shfrytëzon shërbimet tona, por di ta dallojë hipokrizinë e konvertitëve interesxhinj e pakurrizorë.

Në anën tjetër, shqiptarët muslimanë do t’ua shtrojnë pyetjen atyre që po i grishin në Katolicizëm, ashtu siç e pyeti dijetari e reformatori Xh. Afganiu sulltanin Abdulhamidin, kur ky i frikësuar nga idetë reformiste të tij, i sugjeroi Xh. Afganiut që të shkojë për ca kohë e ta "përhap Islamin në Lindjen e Largët, sepse ata po dëftojnë simpati për ta pranuar Islamin, e ti me zotësinë tënde do të ndihmoje mjaft". Xh. Afganiu këtij sugjerimi tendencioz iu përgjigj në mënyrë lakonike se do të shkonte, por së pari ata do ta pyesnin se çfarë Islami dëshiron t’u predikojë atyre: Islamin burimor apo atë të pranishëm në Turqi! Nëse na predikon Islamin burimor, do të thoshin ata, atëherë së pari atë predikoja bashkëfetarëve tu, e nëse na predikon Islamin e pranishëm në Turqi, për të s’kemi nevojë." Prandaj, nëse vëllezërit biologjikë na grishin neve në Katolicizmin burimor, atëherë atë së pari le t’ua predikojnë bashkëfetarëve të vet, e nëse na grishin në Katolicizmin e pranishëm aktual, i falënderojmë nga zemra, sepse kaherë kemi hyrë në moshën madhore dhe nuk kemi nevojë të kthehemi në paganizëm, në fenë e kryqëzatave e inkuizicionit, kolonializmit e neokolonializmit, histori kjo nga e cila do të duhej të skuqemi të gjithë!

Po ashtu, mos të harrojmë se liderët e sotëm botërorë fare nuk dallojnë nga Xhingiz-kani, pos në atë se Xhingiz-kani sinqerisht thoshte se ka ardhur të vrasë, kurse liderët e sotëm "të qytetëruar" pohojnë se përpiqen të lidhin paqe e të ndihmojnë të varfërit e të dobëtit, kurse rrena, torturimi e vrasja sot kanë intensitet më të madh se kurdoherë më parë.

Në përmbyllje mund të themi se Islami kudo në botë, në të shumtën e rasteve në periudhat e okupacionit dhe të robërisë, ka qenë mishërim i qëndresës dhe aktivitetit shpirtëror, kulturor e nacional. Evroperëndimit nuk i ka pëlqyer kjo, ndaj ka zhvilluar aktivitet të dendur propagandistik, politik, ekonomik e kulturor, në esencë "racist", për ta penguar mësimin islam në përhapjen e tij.

Popullit shqiptar i mbetet që në bazë të autoktonitetit të vet, në bazë të traditës së vet islame si shumicë dhe kristiane si pakicë, në bazë të vlerave të veta autentike, islame dhe kristiane, t’i imponohet faktorit ndërkombëtar për njohje e bashkëpunim të ndërsjellë, kryesisht me forcat vetjake.

Porosinë e All-llahut xh.sh. në Kur’an duhet patur parasysh:

"O ju që besuat! Kush largohet prej jush nga feja e vet (i bën dëm vetes) s’ka dyshim se All-llahu do të sjellë një popull që Ai e do atë (popull), dhe ata e duan Atë (Zotin)..." (el-Maide, 54). 

LITERATURA

1.  "Argumenti" - ~asopis za dru{tvenu teoriju i praksu, br. 2/1982, Rijeka.

2.  Čelebija, Evlija, "Putopis po jugoslovenskim zemljama", bot. II, Sarajevo, 1979.

3.  "Dituria islame" - mujore fetare kulturore-shkencore, 83/96; 86/96, Prishtinë.

4.  Fanoni, Franc, "Të mallkuarit e botës", Prishtinë, 1984.

5.  Frashëri Sami, "Vepra VII (Kamus al-A’lam)", Prishtinë, 1987.

6.  Garodi, Ro`e, "Živi islam", Sarajevo, 1990.

7.  El-Hufi, A. M., "Toleranca islame", Prishtinë, 1996.

8.  "Islamska misao" - Časopis za islamsku teoriju i praksu, br. 56/84, Sarajevo.

9.  Kalaji}, Drago{, "Smak sveta", Beograd, 1979.

10.   Karić, Enes (prire|iva~), "Kur’an u savremenom dobu", Sarajevo, 1990.

11.   Kur’ani me përkthim e komentim, nga H. Sherif Ahmeti, Medine, 1413 h.

12.   Muhammed, M.S., "Kur’ani dënon diskriminimin racor", Shkup, 1993.

13.   "Perla" - revistë shkencore-kulturore tremujore, 1/1996, Tiranë.

14.   Rizaj, Skënder, "Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII", Prishtinë, 1985.

15.   Spengler, Osvald, "Propast Zapada", I-IV, botimi dytë, Beograd, 1988.

16.   Sheriati, Ali, "Njeriu dhe Islami", Tetovë, 1993/1414.

17.   Shkrimi shenjt, në përkthim të Simon Filipaj, Ferizaj, 1994.

18.   Tërnava, Muhamet, "Popullsia e Kosovës gjatë shekujve XIV-XVI", Prishtinë, 1995.

19.   Džait, Hišam, "Evropa i Islam", bot. II i plotësuar, Sarajevo, 1985.

Paragjykimet evroperëndimore e shqiptare ndaj Islamit gjatë historisë

Moto:

"O ju që keni besuar, nëse ndonjë i pandërgjegjshëm ju sjell ndonjë lajm, ju shqyrtojeni mirë, ashtu që të mos e goditni ndonjë popull pa e ditur realitetin, e pastaj të pendoheni për atë që keni bërë." (el-Huxhurat, 6).

Muamedi a.s

Jusuf el Kardavi

Ebu Shejma

Hadithe

Dijetaret Musliman

Kuorizitete

Tema te Ndryshme

Civilizim

Gjeografi Islame